akıllı bina

Akıllı Mimari; Sürdürülebilir mimari yapılar sınıflandırılırken kullanılan terminolojideki zenginlik, konunun genişliği ve kavram karmaşıklığı nedeniyle tartışmalı bir konudur.

Çevresel tasarım, yeşil mimari, ekolojik mimari, çevreye duyarlı mimari, çevre dostu mimari, akıllı mimari, enerji-verimli mimari, enerji-bilinçli mimari, iklimsel mimari gibi farklı terimler, sürdürülebilir mimarinin genişletilmiş anlamı içinde karmaşık, çelişen ve kimi zaman yarışan uygulamaları tanımlar.

Sürdürülebilirlik, “her şeye rağmen” değil, “her şeyi dikkate alarak” yaşamı sürdürme çabasıdır (Erengezgin, 2005).

Bina anlayışında yapılması gereken bu değişiklikler, Uluslararası Mimarlar Birliği (UIA) ve Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından; 1996 yılında hazırlanan Mimarlık Eğitimi Şartı’nda da belirtilmiştir.

Gelecek Yaşam Çevreleri

Yayımlanan bu şarta göre, gelecekteki yaşam çevrelerini oluşturmak için benimsenmesi gereken hedefler aşağıda sıralamıştır. Bunlar;

–                Yerleşim yerlerindeki bütün insanlar için, insanlığa yaraşır bir yaşam kalitesi,

–                İnsanların, sosyal, kültürel ve estetik gereksinimlerine saygılı bir teknik uygulama,

–                Yapılı çevrenin ekolojiye duyarlı ve sürdürülebilir gelişimi,

–                Herkesin kendi malı ve sorumluluğu olarak görüp değer verdiği bir mimari olarak belirlenmiştir. Bu hedeflerin bir arada toplandığı sonuç ürün, günümüzdeki sürdürülebilir bina arayışını tanımlamaktadır.

Sürdürülebilir binalarda, ekolojik sürdürülebilirlik, ekonomik sürdürülebilirlik ve sosyal/kültürel sürdürülebilirlik olarak üç anlayış mevcuttur.

Sürdürülebilir bir bina modeli oluştururken bu binanın nelerden oluştuğu, hangi özelliklere odaklanılması gerektiği, yapı sürecinde yer alan profesyonellere ve bina kullanıcısına göre çeşitlilik göstermektedir.

Bunun nedeni, sürdürülebilir yapım sürecinin, bina ve bina faaliyetleri, kaynak kullanımı ve çevresel etkiler arasındaki etkileşimlerin belirlenmesi, hedeflerin saptanması, bu hedefleri karmaşık ve birçok birleşenden oluşan yapım sektöründe uygulanması gibi zorluklar ile karşı karşıya kalmasıdır. Bunların yanında bölgesel ve kültürel farklılıkların da önemli olduğu bilinmektedir.

Akıllı Mimari ‘deAkıllı Bina Tasarımı

Bourdeau’ya (1999) göre, bir bina tasarlanırken; içinde bulunduğu kentin ya da bölgenin fiziksel dokusunun yanı sıra sosyoekonomik doku üzerindeki geçmişten kaynaklanan ve gelecekte de karşılaşacağı zararlar da göz önünde bulundurulmalıdır.

Ayrıca, kısa, orta ve uzun vadeli kazançları ortaya koyup gerçekleştirmek ve teknik bilgi, yöntemleri ve diğer aşamalarda elde edilen deneyimleri ön tasarım süreci ile nasıl bütünleştirileceğini belirlemek önemlidir.

Öte yandan, uygulamaların dönem dönem belli terimlerle ele alındığı da gözlenir; 1970’lerde “çevresel tasarım”, 1980’lerde “yeşil tasarım”, 1980’lerin sonu ve 1990’larda “ekolojik tasarım”, 1990’ların ortasından günümüze “sürdürülebilir tasarım”.

Bilim ve yüksek teknoloji sayesinde çevre problemlerinin üstesinden kolaylıkla gelineceğine inanılan 1970’li yıllar; mimaride yüksek standart ve konforda yapılı çevreler yaratmak ve optimum tasarımı yakalamak amacıyla analitik araştırmaların yapıldığı, yapı tipolojileri ve tasarım metodolojileri üzerine çalışıldığı bir dönemdir. 1

980’ler liberal ekonominin gelişmesiyle tüketim toplumunun teşvik edildiği, dolayısıyla tüketimde “yeşil düşünce”nin geliştirildiği dönemdir. “Geri-dönüşüm” kavramının popülerlik kazanmasıyla mimaride, ozon-dostu ve ayrışabilen malzemeleri kullanarak yeşil düşünceyi metalaştıran, teknoloji merkezli bir anlayış hakimdir.

Ayrıca, 1980’lerin ortasından itibaren; doğayı ana esin kaynağı yapan, pasif enerji sistemlerini kullanmaya çalışan, insanı ekosistemin parçası, binayı da sağlıklı ve biyolojik bir organizma olarak gören ekoloji merkezli bir anlayış gelişir. Aynı dönem, yerellik ve ekolojik mimari yaklaşımlarının ortak paydada buluştuğu ve Kenneth Frampton’un eleştirel bölgeselcilik (critical regionalism) söyleminin yaygınlaştığı yıllardır.

1992 Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda, kuzey ülkelerindeki ekonomik büyüme ve kalkınmanın sürekliliği “sürdürülebilir gelişme” yaklaşımıyla garanti altına alınırken; mimari projenin kültürel değerleri ve ekolojik yapıyı sürdüren, yerel ekonomik üretimi destekleyen ve kendi kendine yetebilen bir sosyo-ekonomik sisteme hizmet etmesi hedeflenmektedir.

Akıllı Mimari ve Doğayla Dengeli Binalar

Terminolojideki değişim, bu konuda genişleyen mimari teori ve uygulama alanını işaret eder. Bu kapsamda 1990’ların ortasına kadar öznesi “bina”, kaygısı “doğayla dengeli bağ kurmak” olan, genel anlamda “çevreye duyarlı” uygulamalardan söz edilebilir.

Avrupa’daki sürdürülebilir mimarlık uygulamaları incelendiğinde; Şekil-3 olarak verilen değerlere göre dünyadaki 3.600 milyarlık yapım sektöründe %29’luk harcamayla en büyük paya sahip olan Avrupa’da (Flanagan, bt), kamu binaları, eğitim yapıları, ofis kompleksleri, fabrikalar, konutlar, vb. gibi birçok yapı türünde çok sayıda başarılı sürdürülebilir örnek bulunmaktadır.

Bu binalardaki serinletme, havalandırma, aydınlatma ve ısıtma ihtiyaçları için; kullanılan aktif ve pasif doğal enerji sistemleri; su ve atık yönetimi, iç mekan hava kalitesi (İMHK), malzeme seçimi ve uygulama yöntemleri gibi birçok hedef ve kriter başarılı bir biçimde uygulanmıştır.

1992’den beri AB’de, sürdürülebilir kalkınmayı sağlayacak çalışmalar yapılmaktadır. Avrupa Komisyonu’na sürdürülebilir binalar üzerine danışmanlık yapmak amacı ile Sürdürülebilir Yapım Yöntem ve Teknikleri için Çalışma Grubu (WGSC) oluşturulmuştur.

Bu grubun hazırladığı sonuç raporda, teknolojik ve ekonomik kısıtlamalar; araştırmadaki yetersizlikler, politik ve kültürel engeller nedeni ile sürdürülebilir binaların yaygınlaşmasının kısıtlanması gerektiği belirtilmektedir.

Buradan yola çıkarak oluşturulan ve AB tarafından desteklenen THERMIE B Programı ise; Akdeniz’i çevreleyen Fransa, İspanya, Yunanistan ve İtalya’da biyoklimatik binalar üzerine deneysel çalışmalarla yeni yöntem ve tekniklerin oluşturulmasına ön ayak olmuştur.

Akıllı Mimari ile Dünyada Sürdürülebilir Binalar

İngiltere, Hollanda, İsveç, Fransa gibi Avrupa ülkeleri sürdürülebilir bina; yapım sistemleri ve yapı denetimi konularına yönelik olarak yatırımlar geliştirmekte ve yasal düzenlemeler getirmektedir.

Hollanda ve İsveç, AB’de ve BM’de çevre liderleri rolü üstlenme hedefi içinde çevresel tasarım ve yapım için pragmatik ve didaktik araçlarla desteklenen kurallar geliştirmiştir (Bourdeau,1999).

Fakat yapılan araştırmalar sonucunda, 1990’lardan sonra, toplum ve sektörün sürdürülebilir bina konusuna olan ilgisi yerini sağlık, İMHK, konfor ve estetik gibi özel yaklaşımlara bırakmış olduğu gözlemlenmiştir.

Ayrıca, İsveç yapı ve gayrimenkul sektörü 2003-2010 yılları arasında çevresel etkileri azaltmak için önemli bir çevre programı başlatmıştır.

Bu doğrultuda, enerji, malzeme ve zararlı madde kullanımı ile binalardaki iç mekan hava kalitesi üzerine hareket planları oluşturulmuştur.

Bu uygulamalarda beş ana bakış açısı dikkate alınmıştır. Bunlar; araziyle bütünleşme, yapım ürünlerinin çevresel kalitesi, su yönetimi, görsel konfor ve çevresel yönetim konularıdır.

Ayrıca inşaat sahasında oluşacak sorunları bina sektöründe teknik ve ekonomik verimliliği sağlarken azaltmak amacıyla, 1993’te başlayan “Çevreye Dost ürün, Teknik ve Metodlar” üzerine araştırma ve düzenlemeler mevcuttur.