Akıllı Enerji dünyasında Akıllı Tüketici Olmak
Sera gazı salınımını azaltmak için tüketiciler kilit rol üstlenmektedir. Günlük yaşantımızda ciddi değişiklikler görünüyor. Değişime hem kişisel beklentiler hem de enerji şirketlerinin gelişen dünyaya uyum sağlama baskısı ve gerekliliği neden olmaktadır.
Değişen günlük akışımız…
Yer küremiz ısınıyor ve pek çok ülke sera gazı salınımını azaltmak için değişik teşvik ve faaliyetlere ön ayak olmaktadır. Günlük hayatımız bundan nasıl etkilenecek? Değişik bir bakış açısı sunmak isterim…
Yıl 2023, olayımızın yer yurt dışında bir havaalanında geçiyor. Mehmet Bey sık sık seyahat eden bir iş adamı ve Türkiye ye dönmek için uçağını bekliyor, tam sıradan bir iş ve seyahat günü yaşıyor. Derken beklenmedik bir anda akıllı telefonuna bir mesaj düşüyor, mesaj hizmet aldığı elektrik perakendecisinde geliyor.
Gelen mesajda Mehmet Bey ( Akıllı Tüketici ) için özel bir enerji fiyat seçeneği sunulduğu ve bundan yararlanabilmesi için sadece 3 saati bulunmaktadır. Mehmet Bey bundan 3 ay önce yeni bir elektrik perakende şirketiyle anlaşma imzalamış ve kapsamda özel enerji kullanım hakkı seçeneği tercih etmiştir.
İş adamı olması ve aynı zamanda çevreye duyarlı bir aile babası olarak küresel ısınmaya azaltmaya katkı için elinden gelen faaliyetlerde bulunmaktadır.
Gelen mesajın evindeki tüketime katkısı ve ne kadar karbon izi azalacağı bilgisini görünce, keyifle gelen teklifi kabul eder. Perakende şirketi evindeki klima cihazının kontrolünü her ay bir haftalığına kendilerine devretmesine karşılığında 6 aylık özel bir fiyat sunulmaktadır.
Gelen mesajın ekindeki link e tıklayarak, internet üzerinden gelen sayfadan gereken bilgileri girer ve teklifi aktif hale getirir. Tabi her zaman klima cihazının kontrolünü söz konusu sürede eline alabilir, ancak anlaşma gereği bu daha pahalı bir elektrik tüketim bedeline neden olacaktır.
Özelleşen bir dünyada yeni enerji ortamı
Bugün tüm Türkiye de enerji dağıtımı ve perakende sistemi özelleşmiş ve daha verimli kullanmak için özel sektör ile işbirliği başlamıştır. Benzer bir yaklaşımı tüm dünyada görmekteyiz.
Her ülke ve birlik (ör. AB enerji sözleşmesi veya ABD de geçerli olan ARRA kuralları) kendi kurallarını kaleme almakta ve regülatörler üzerinden uygulamaktadır. Türkiye de bu görevi EPDK yürütmektedir. Çevre ve Şehircilik ile Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlıkları ortak faaliyetler ve açıklamalarda 2023 de %30 oranda yenilenebilen enerji kullanımı ile sera gaz emisyon oranını %21 e indirmeyi hedeflenmiştir.
Karbon izi ve İklim değişikliği değişen dünyamızda üretimden tüketime kadar tüm enerji katmanlarını etkilenmekte ve düzenlemeye zorlayan nedenlerden sadece bazılarıdır.
Temiz hava, yaşanabilir ve sürdürülebilir yaşam alanları v.b. de görülmektedir. Avrupa birliği genelinde 2030 için hedefler %30 – %40 aralığında değişmektedir (belirli dönemlerde hedefler revize edilmekte ve ek önlemler alınmaktadır). Kimi ülke kömür santrallarını durdurmuş veya durdurmayı planlarken, İskandinavya ülkeleri çöpten enerji elde etme yoluna gitmiştir ve çevre ülkelerden de çöp ithalatı yapmaktadır!
EPDK tarafından yayınlanan Ağustos 2016 Elektrik Sektör raporuna göre yenilenebilen enerji oranı hidro elektrik santrallar dahil %40 gibi, ancak yeni nesil yenilenebilen kaynaklar (rüzgar, güneş, biyo kütle v.b.) bakımından %8 in altındadır. Ağırlıkla enerji kaynağımız doğalgaz olmaya devam etmektedir (%34 seviyesinde ve tamamı İTHAL ediliyor).
Söz konusu hedeflere ulaşabilmek için en etkin yöntem “tam entegre bir akıllı şebeke” kurulması ve yerel enerji kaynaklardan yararlanmaktır. Yapabilmek için ise enerjinin nasıl tüketildiğini anlamak, enerji verimliğini artırmak, enerji tüketim alışkanlıklarımızı nasıl değiştireceğimizi ve aynı oranda azaltacağımızı anlamamız gerekir.
Akıllı Enerji Şebekeleri
Temelde elektronik bakımdan yönetilen bir şebeke olarak karşımıza çıkan Akıllı Şebekeler, tüketici ile etkileşen, yani haberleşen bir yapıdır. Çift taraflı bir iletişim kurulmadan, istendiği anda ve istendiği yerden yönetilmeden, Akıllı Şebekenin geleneksel şebekelerden pek farkı kalmayacaktır.
Atılacak ilk adım, geleneksel şebekelerin akıllı şebekeye dönüştürülmesidir. Ne yazık ki yazıldığı kadar kolay değildir. Geleneksel şebekelerin esasları bundan en az 100 yıl önce konulmuş, standart hale gelmiş ve günümüzde tüketiciye elektrik enerjisini sunmak için yapılandırılmış ve genişletilmiştir.
Hayatımıza yeni giren bazı terimleri kısaca ele almak ve basit bazı önerilerle tanıtmak isterim. Bunlar ;
- Dağınık Üretim
- Depolama sistemleri
- Çift yönlü akıllı sayaç
- Ev içi gösterge panoları
- Serbest Enerji Borsası
Dağınık Üretim
Pek çok beklenti ve kural günümüzde değişti. En basitinden elektrik şebekesinin elektrik enerjisinin ne kadarı, ne zaman ve ne şekilde tüketileceğinin ön görüsünü yapabilmek için artık talep tahmini denen uygulama kullanılmaktadır.
Diğer bir farklılık ise enerjinin çift yönlü olarak şebekeye etki etmesi. Güneş panelleri, rüzgar santralleri ve biyokütle ile enerji üreten lisanssız kullanıcılar, kendi tüketimini karşılamasının ardından, arta kalan (varsa) enerjiyi ise dağıtım veya elektrik ticareti yapan toptancı şirketlere satabilmektedir.
Üstelik eskiden olduğu gibi belirli noktalardan değil, her yerden yapılabilen bir üretimden söz edilmektedir (dağınık enerji üretilmesi).
Yukarıdaki örneğimizde, Mehmet bey sıcak su ve gündüz evinde gerek duyacağı elektrik enerjisini çatısına yerleştirdiği ve lisanssız olarak üretebileceği güneş panelleri kullanmaktadır. Aslında gündüzün fazla üretilen enerjiyi depolamak için bir depolama merkezi kurmayı düşünmüş, ancak maliyetleri görünce bundan hemen vazgeçmiş.
Depolama Sistemleri
Mehmet Bey’in örneğinden devam edelim. Depolama sistemi düşüncesinden vaz geçmişken, yeni perakendecisi bir öneriyle gelerek, kendi bünyesinde / bağlantıda olduğu bir enerji depolama işleticisine artık enerjisini satmayı teklif etmiş ve buna karşın aylık faturasında kullanımına bağlı olarak tükettiğinin fazlasını üretmişse, hesabına kredi olarak aktarılmasını, tersi için ise aylık fatura düzenlemesini içeren bir sözleşmeyle gelmiş.
Başlarda biraz kafası karışan Mehmet Bey, düşünmek için zaman istemiş ve kendisine yakın gördüğü Fikret bey in danışmanlık şirketi üzerinden teklifi inceletmiş. Perakendeciye bazı karşı önerileri yaparak, sonuçta teklifi kabul etmiş ve merkezi bir depolama sistemine ürettiği enerjisini satmayı kabul etmiş.
Batı dünyasında “depolama sistem işleticileri” aynı perakendeciler gibi, regülasyona ve işletilen enerji miktarına göre lisansa bağlı çalışmaktadır. 2023 Türkiye’sinde bunu görmemiz hiç de şaşırtıcı olmaz.
Özellikle batarya ve depolama yönetim sistemlerin maliyetleri toptan uygulamalarda ciddi maliyet avantajına sahip olmaktadır. Aynı zamanda Türkiye de depolama sistemleriyle ilgili yeni atılımlar ve incelemeler yapılmaktadır. Tübitak, TTGV, İTÜ, ODTÜ ve YTÜ gibi kurumları örnek olarak sayabiliriz.
Çift yönlü akıllı sayaç
Üretilen fazla enerjisini artık satabilen Mehmet Bey memnun olmasına karşın, ürettiği ve tükettiği enerjisini nasıl kontrol edeceğinin araştırmasını yaparken, tekrar Fikret bey in danışmanlık şirketine gider. Kısa bir bilgi alış verişinden sonra, kendisine önce çift yönlü çalışan ve haberleşebilen bir akıllı sayaç almasını önerir.
Güvenilir olarak gördüğü bazı markaları sıralayan Fikret Bey istemesi halinde ilgili sayacı sağlayabileceği ve hem perakendeci, hem depolama işleticisiyle hem de Mehmet Bey in evi arasında bir bağlantı sağlayabileceği ve çalıştırması için bir teklifte bulunur. Mehmet Bey teklifi düşünmeden kabul eder.
Çift yönlü sayaçlar günümüzde tüketilen ve üretilen enerjiyi ayrı ayrı algılayabilmektedir. Özellikle OBIS (Object Identification System – Obje tanımlama sistemi) kodlarını detaylı şekilde sağlayabilmekte, hafızasında ve bağlı olduğu sayaç veri toplama sistemine de ilgili bilgileri depolayabilmektedir.
Akıllı olması nedeniyle de değişik tarifleri uzaktan yüklenebilmekte, dakikasına kadar doğru veri sağlayabilmekte ve enerji sisteminde oluşan bir sıkıntı veya arıza durumunda üretilen enerjinin lokalde tüketilmesi için dış bağlantı kesici devresini tetikleyebilmektedir.
Sadece perakendeci, depolama işleticisi veya dağıtım şirketini değil, Mehmet bey in evinde olan panoya (In-House Display – IHD) da bağlanarak anlık bilgi vermektedir. Aynı pano Mehmet Bey in akıllı telefonuna yüklenmiş olan uygulama üzerinden de bilgi ve yönetme kabiliyeti sağlamaktadır.
Ev içi panolar
Hem üretilen hem de tüketilen enerjiyi izleyebilmek için Mehmet Bey (Akıllı Tüketici ) in perakendecisi ev içinde bir pano (In-House Display – IHD) hem de akıllı telefon uygulaması sağlamıştır. IHD yi 24 aylık taahhüt karşılığında bedelsiz olarak sağlanmıştır (bazı ülkelerde depozito ile uygulama varken, bazıları bunu “bağlılık” teşekkürü olarak sunmaktadır, ör. ABD ve Birleşik Krallık).
Pano da anlık olarak durumunu görebildiği gibi, ay sonu olası faturanın alacaklı mı verecekli mi olduğunu izleyebilir. Aynı perakendeci de en iyi tüketici performansı ile ortalama performans karşılaştırmasını görebilir, çok tüketen cihazları (haberleşme arayüzü olması koşuluyla), saat bazında değerlendirme, geçmiş aylara ve geçen senelerde aynı ayda yapılan tüketim, karbon ayak izi v.b. pek çok bilgiyi görebilmekte ve analiz yapabilmektedir.
Ev içi panoları tüketicilerin Akıllı Şebeke ortamına aktif kullanıcı olarak katılmaları için en iyi araçlardan birisi olarak görünmektedir. İşleticilerin katılımı veya uyarısı olmaksızın, tüketiciler kendi kararlarını hızlıca alabilmektedir.
Serbest Enerji Borsası
Mehmet Bey aldığı bilgilerden oldukça tatmin, perakendeci ve depolama sistem işleticiyle iyi bir iş birliği geliştirmiş. Aylık bazda bakılınca evde kullanılan enerji miktarı güneş panelleri ve depolama şirket tarafından yeterli gelmediğinden, perakende firmasından enerji alımı yapmak durumundadır.
Arkadaşlarıyla öğle arasında günlük konuları görüşürken, Mehmet Bey enerji tüketimi ve nasıl azaltabileceğini arkadaşlarıyla sorgular. Selçuk Bey, Mehmet Bey e serbest enerji borsasından söz etmektedir. Borsa da aylık, günlük hatta saatlik bazda enerji fiyatları görülebileceğini ve ileriye dönük / gün öncesi tekliflerin alabileceğini bilgisini verir.
Sisteme abone olması, önceki tüketimi hakkında bilgi vermesi ve varsa lisanssız yenilenebilen enerji sistemleri hakkında sanal formu doldurması istenir.
3 ay sonra Mehmet Bey yaptığı tüm enerji yatırımlarının kendini geriye ödediği ve para da kazandığını görerek keyiflenmektedir. Tek bir soru aklını kurcalıyor, peki sırada başka ne var?
Ayna ayna güzel ayna, var mı benden daha akıllı tüketici?
Mehmet Bey in örneğinden yola çıkarak, akıllı sayaç ve şebeke konularında her geçen gün yeni olgu ve çözümlerle karşı karşıya kalmaktayız. Yukarıdaki kısa hikayede belirli bir akışın içinde belli bazı konuları aktarmaya çalıştım.
Günümüzde ek olarak elektrikli araçların kullanımı ve şarj etmek konularını, iş yerlerinin çalışanları için yapabildiklerini, pasif ev uygulamaları, ev içi otomasyon sistemleri v.b. de katılabilir.
Akıllı tüketici işleticilerin sağlamış olduğu araçların ne kadar etkili ve verimli kullanıldığı ile bağlantılıdır. Tek başına bir tüketici en fazla ev içi otomasyonu, geleneksel yöntemlerle tüketimi kontrol altında alması veya uygun fiyatlı enerji satın alınmasını yapabilir, ancak karşılaştırma, kampanyalar v.b. için mutlaka işleticiler destek olmalıdır. Unutmamak gerekir ki DEVLET politikaları da işin olmazsa olmasıdır.
Yeni Pazar, Yeni Oyuncular
Yıllarca enerji pazarı devlet ve özel sektörün enerji devleri tarafından yönetilirdi. Rekabetin gelişmesi için yapılan Pazar serbestileriyle, şehir yönetimleri, kasabalar, topluluklar yanı sıra Telekom operatörleri, sermaye grupları, yan ürün sağlayıcı firmalar yeni oyuncu olarak enerji işine girmiştir. Girmekle kalmayıp, diğer pazarlarda elde ettikleri deneyimi ve uzmanlığını da katmıştır. Ör. olarak Telefonica (İspanya) ve AT&T (ABD) kendi pazarlarında enerji için haberleşme ve işletme çözümlerini sunmuş, değişik bir katma değer vermiştir. Ericsson, Alcatel Lucent (Nokia ile birleşti bugün), Huawei ve benzeri Telekom devleri elektrik pazarında kendi uzmanlıkları doğrultusunda çalışmaya başlamıştır. Benzer örnekleri danışmanlık şirketlerinde de görmekteyiz.
Yeni oyuncu profilleri de doğmaktadır. Yukarıdaki örnekte Enerji Danışmanları, Depolama Sistem İşleticileri, Enerji Serbest Pazar oyuncuları v.b. ilk elden görülebilir.
Türkiye de benzer bir olguyu mobil haberleşme operatörleri, Telekom devlerinde, hatta tekstil ve inşaat endüstrisi tarafından görmekteyiz. Cazibesi kadar sorunları ve ön görülemeyen bazı aksamalar nedeniyle de sıkıntılarını beraber getirmektedir.
Herşeyin “Akıllı”sı !
Akıllı uygulamalar yakın bir gelecekte günlük hayatımıza ciddi yön verecek ve yaşam standartlarımız yükseltmesi beklemektedir. Bize tüketici olarak düşen ise tarafımıza sunulan araçları en etkin ve verimli şekilde kullanmak ve çevre bilincini yayarak tam AKILLI TÜKETİCİ olmaktır.
Kasım 2016
Gökhan Yanmaz
Enerji Sektörü / Baş Danışman
Ericsson AB
Kaynakça:
- EPDK Ağustos 2016 Enerji Sektör Raporu
- ELDER “Akıllı Şebeke Yol Haritası” çalışmaları
- http://www.akillisebekelerturkiye.org/