Pek çok üretici ve ülke son dönemlerde, elektrikli araçlara yönleneceklerini açıklamakta, hatta bazı şehirlerde akaryakıt ile çalışan araçları kullanımına yasaklama getireceklerini bile dile getirmektedir. Pek çok ülke elektrikli (ister akülü elektrikli isterse hibrid elektrikli) için vergilendirme ve ek teşvik paketlerini yayınlamış, 2020 ve ötesine işaret etmektedir.
Ülkelere göre teşvikler
Aralarında Avusturya, Belçika, Kıbrıs Rum Kesimi, Çekya, Danimarka, Finlandya, İspanya ve Slovakya ya tamamen muaf tutmakta ya da ülkelerinde geçerli en düşük vergiyi istemektedir. Vergi rakamları 0 € ile 120 € arası değişmektedir.
Teşvik Ödemeleri
Bazı ülkelerde vergilerden muafiyet yanı sıra bir de teşvik ödemeleri, hatta elden çıkartılan eski tip araçlar içinde teşekkür anlamına gelen ek ödemeler verilmektedir.
- Fransa
- Vergilendirme indirimi yanında 20 g CO2 / km altında karbon salınımı olan araçlar için 6.000 €, 11 yaşdan büyük aracı iade eden ve akülü Elektrikli Araç (BEV = Battery Elektrical Vehicle) alana 4.000 €, Hibrit araçlar (PHEV = Plug-In Hybrid EV) için 2.500 € ek ödeme teşviki verilmektedir.
- Almanya
- Vergilendirme indirimi dışında BEV için 4.000 €, PHEV için 3.000 €
- Romanya
- BEV alınımında 10.000 € indirim, iade edilen 8 yaş üstü araç için 1.500 €
- PHEV alımında 4.500 € indirim
- Slovenya
- Sıfır emisyon araçlar için 7.500 €
ABD’de de durum farklı değil. Federal Hükümet alım sırasında 7.500 $ indirim uygularken, şehir ve eyaletlerin ek indirim vermesini de teşvik etmektedir. İndirim fiyatları 10.000 $ – 15.000 $ bulması olasıdır.
Araç üreticilerin durumu
Ülkeler ve şehirler dışında, araç üreticileri de 2020 sonrası için planlarında yüzde yüz elektrikli araca geçme planlarını açıklamaya başladılar.
Volvo 2019 sonrası sadece elektrikli araç derken, PSA grubu (Peugeot, Citroen, Opel ve Nissan) 2025 de durdurma kararı aldığını, Alman üreticilerinden Volkswagen, Daimler ve BMW ise 2023 yılını işaret ederken, ABD den GM de 2023 ü işaret etmektedir. Toyota biraz daha ileriye bakıp 2040 demektedir.
The economist dergisine göre ise 2040 – 2050 arasında komple bir elektriklenme yaşanacağını öngörmektedir.
Ülkeler ne demekte?
Bazı ülkeler sadece teşviki bırakıp, ülkelerinde geleneksel motorlu araçları engelleme / yasaklama kararı almaktalar.
Norveç 2025 de komple geçmeyi planlıyor, Hindistan 2030, Almanya 2030, Fransa 2040 ve Birleşik Krallık da 2040 demektedir. Esas sorun, akaryakıt istasyonları ortadan kalkacak ve benzer karar almayan ülkelerde yaşayan araç sahipleri, araçlarını söz konusu ülkelerde kullanamayacak girişleri de yasaklanacaktır!!!
Türkiye, yıl 2010…..
2010 yılında ilk elektrikli araba heyecanını yaşamaya başladık. Renault nun Bursa fabrikasında Fluence ZE üretimi duyrulması ve tamamının yurtdışına ihraç edilmesi, Tesla nın turuncu ve kırmızı renklerle görülmesi, Mitsubishi nin az miktarda (1 – 2 adet) iMEV gelmesi, Nissan ın Leaf gelme olasılığı v.b. gelişmeleri hatırlıyorum.
O yıllarda İstanbul Enerji bünyesinde ardıardına toplantılar yapılmakta, hatta kimi Holding lerle birebir görüşmeler yapılmaya başlandı. Ortak bir rekabet ortamı sağlamak için benim önerimle bir Çalışma Grubu kuruldu ve gönüllü olan tüm şarj istasyon üreticileri veya meraklılar o gruba katıldı. İstanbul Enerji de o dönemlerde destek veren dostlara selamlar olsun.
Elektrikli arabaların olası artması ve elektrik şebekesine olan etkisini anlaşılması, EPDK ile bir toplantı ayarlandı ve görüş sonrası, araçlar bir çoğalsın, sonra durumu yeniden değerlendiririz (haklı bir karar, yıl 2018 de henüz 6.000 adet araç olduğu ifade ediliyor – TEHAD) denildi.
Pek çok noktalara elektrikli şarj istasyonu konulmaya başlandı ve ekonomiklik analizleri de gerçeklenmeye başladı. O dönem çalıştığım şirket olan Siemens A.Ş. de Genel Müdürü Sn. Hüseyin Gelis ve benim de yöneticim olan Sn. Hasan Ali Pazar’ın de desteğiyle Kartal ve Gebze kampüslerine ilk “totem” şarj istasyonlarını dikmeye başladık. Siemens den ayrıldıktan sonra ise Renault dan Fluence ZE alınarak, Kartal Kampüsü içinde kullanıma verildi.
Hükümet ve belediyeler ardı ardına bir iki sene içinde SADECE elektrikli araç alınacağını ifade etti. Araç denemeleri başladı, kimi firmalar ise motor dönüşümü yapıp onları sergilendi. İnanılmaz bir yıldı 2010.
Tahmin edebileceğiniz gibi, elektrik şarj istasyon yatırımı, toplantılar, beyanlar herşey vardı, tek eksiğimiz ELEKTRİKLİ ARABA idi. Ben pek çok olası firma ile görüştüm, bazı yurtdışı projeleri gezdim ve Türkiye de bazı yeni geliştirilen prototip denemelerinde katıldım. Ne yazık o dönem bize Türkiye öncelikli ülke değildir, yanıtını aldık, tüm üreticilerden. Anlayacağınız sular duruldu, beyanlar unutuldu ve malum “Hype Curve” ile dip yaptı.
Bugün Türkiye de Elektrikli Araçlar
TEHAD bu konuda bayağı dolu bilgi sunmaktadır.
2011 den bu yana Türkiye genelinde toplam 6.000 adet araç bulunduğunu ve son 3 yılda bu rakamın üçte biri satın alınmıştır. 2017 de tek başına 1.300 cıvarında araç alımış, ancak 50 civarı araç %100 elektrikli (BEV) araçtır.
Araç alımı yapılmasıyla beraber sokak veya garaj tipi elektrikli şarj ünitesi alınmakta, bazı model araçlarda ise akü / batarya kiralanmaktadır. Bu konuya aşağıdaki ekonomiklik analizinde kısaca söz edeceğim.
Vergilendirme bakımından ise durumlar ne yazık ki AB veya ABD deki gibi değil. Daha önce vergisiz statüsü elde etmişken, son yayınlanan kanuna göre 750 TL lik yıllık vergi uygulanması öngörüldü. AB de geçerli olan ve neredeyse en yüksek 120 € olarak görülen miktardan daha da fazladır.
Araç fiyatları da ayrı bir uçurum. Ekonomiklik analizinde kullanacağım markası ve modelini açıklamayacağım araçların fiyatları 150.000 TL ile 300.000 TL (kur çılgınlığı öncesi rakamlar) olarak değişik üreticilerin web sayfalarında görülebilir. Eşdeğer araçlardan yaklaşık %30 ve üzeri değerlerde satılmaktadır.
Bazı özel şirket sosyal sorumluluk projeleri adı altında bu tip araçları, kısmen “reklam” amaçlı da kullanırken, çok da yayın olmadığını söyleyebiliriz. Toplam 22 milyon kayıtlı kara taşıtından sadece 6.000 adedi (%0.03 altında) durumu anlatmaya yetmektedir.
Elektrikli araç şarjı için ise herhangi bir indirim veya teşvik olmadığını, elektrik birim fiyatının klasik konut veya ticarethane bedellerinde alındığından, Türkiye de gerçekçi ve dünyadaki eş değer örnekleriyle yarışacak bir teşvik ne yazık ki söz konusu değil.
TAŞ 2023 ve Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planınında yer alan elektrikli araç uygulamalarıyla umarım ilerileyen günlerde hamle yapılır.
Elektrikli araba kullanımı aslında bir kullanım alışkanlık değişimi olduğu unutmamak gerekli. Benzin istasyonunda en fazla 15 dk zaman geçirerek tam depo dolarken, elektrikli araç ise 2 – 3 saat arası zaman almaktadır. Şarjı ya akşam saatlerinde veya uzun zamanlı dururken şarj edilmelidir. Özetle, kullanım alışkanlık değişimidir.
Ekonomiklik Analizi
Elektrikli araçlar mevcut duruma göre ekonomiye nasıl bir katkı sağlayabilir sorusuna yanıt bulmaya çalışacağım. Karbon ayak izi azaltılması konusunda elbette ciddi bir katma değer vereceğine şüphe yoktur, ancak sıradan vatandaş için ulaşılabilir mi taşıt seçeneği mi yoksa daha zamanı mı var?
Araç bedelleri, elektrikli araçlar klasik araçla karşılaştırması
Belirli bir varsayım ile yola çıkabilmek için MANTIKLI fiyatlar sunan markalar içinde olan iki değişik akü sunan modeli ele alacağım.
- Birisi 100 km için 13.3 kWh ve 150.000 TL civarı / akü kiralaması olan bir model
- Diğeri ise 100 km için 18 kWh ve 270.000 TL / akü kirası olmayan bir model ile incelemeye yapmaya çalışacağım.
İki aracın da menzili azami 300 km olduğu varsayılmıştır. Akü kiralama bedeli olan araç ise 59 € / ay olarak gerçekleşmektedir.
Eşdeğer klasik araçlar için ilki 95.000 TL ikinci araç ise 160.000 TL olarak görülmektedir. Evet, ne yazık ki rakamlar çok değişmektedir.
Normal koşullarda Türkiye bir binek araç yıllık ortalama 15.000 km yol kat etmektedir.
Elektrik Tüketimi Yakıt Türketimi karşılaştırması
300 km lik menzile sahip araçlar, yukarıda ifade edilen bilgiler doğrultusunda 3 saatte dolmaktadır. Araçların evde veya iş yerinde şarj edilmelerinde bağlı olarak güncel fiyatlara göre 0.4612 – 0.4641 TL/kWh değişmektedir.
İlk aracımız 13.3 kWh ve ortalama 0.463 TL/kWh karma değer (varsayım) dikkate alındığında 100 km de 5.76 TL, ikinci araç ise 8.34 TL görünmektedir.
Klasik araçlar için genelde üreticilerin bize paylaştığı OPTİMUM değerleri ele alıyoruz, ancak ne yazık ki gerçek daha acı. 5 – 6 lt / 100 km veya 7 – 8 lt / 100 km değerler yolda en az 9 – 10 lt / 100 km olarak gerçekleşmektedir.
Güncel yakıt fiyatları 6.25 TL / lt ise, 55 – 65 TL / 100 km ile karşımıza çıkmaktadır.
Vergi Bedelleri – Elektrikli Araç Vergisi
Elektrikli araçlar bugün için yıllık 750 TL istenirken, eşdeğer araçlar için ise motor gücüne bağlı olarak 630 TL, diğeri ise 1.294 TL görünüyor.
Şarj istasyonu bedelleri
Şirket teki şarj yerine ev şarjı düşünülürse, ortalama 7.132 TL seviyelerinde (3.000 – 10.000 TL arası değişiyor)
Karşılaştırma bazı
Araçlar yaklaşık 3 yıllık bir sürede yenilediğimizi düşünelim (en optimum olarak elbette). 36 aylık sürede araç alım, yakıtlar, vergiler v.b. ele alınacaktır.
3 yıllık sürede araçlar için değerler:
- İlk Klasik Araç
- Değeri 95.000 TL, vergisi yıllık 630 TL (3 yılda 1.890 TL), yakıt bedeli yıllık 10.000 TL – 12.000 TL (3 yılda 30.000 – 36.000 TL)
- Toplam 3 yıllık bedeli 127.000 – 133.000 TL
- İkinci Klasik Araç
- Değeri 160.000 TL, vergisi yıllık 1.243 TL (3 yılda 3.729 TL), yakıt bedeli 10.000 TL – 12.000 TL (3 yıllık 30.000 – 36.000 TL)
- Toplam 3 yıllık 195.000 – 200.000 TL
- 3 kWh lik Elektrikli Araba
- Değeri 150.000 TL, vergisi yıllık 750 TL (3 yılda 2.250 TL), elektrik bedeli yıllık 864 TL (3 yıllık 2.592 TL), şarj istasyonu 7.132 TL, akü kirası ise aylık 59 € (üç yılda 2.124 € = ~11.500 TL)
- Toplam 3 yıllık değeri 173.474 TL
- 18 kWh lik Elektrikli Araba
- Değeri 270.000 TL, yıllık verisi 750 TL (3 yılda 2.250 TL), elektrik bedeli yıllık 1.251 TL (3 yıllık 3.753 TL), şarj istasyonu 7.132 TL
- Toplam 3 yıllık değeri 283.135 TL
Karşılaştırmalar
Eşdeğer araçları karşılaştırma yapacağım.
İlk klasik araç / 13.3 kWh lik elektrik araç karşılaştırma
Klasik araç 133.000 TL azami değer iken, 13.3 kWh ise 173.474 TL 3 yıllık değer bulunuyor
Ne yazık ki güncel koşullar nedeniyle Elektrikli araç yıllık 13.000 TL fazla para harcamamıza neden oluyor. Karbondioksit salınım avantajını ise tamamen devredışı bırakıyorum.
İkinci klasik araç / 18 kWh lik elektrik araç karşılaştırma
Klasik araç azami 200.000 TL değer iken, 18 kWh lik araç 283.135 TL olmaktadır. Yıllık 25.000 TL daha fazla ödemeye neden olmaktadır.
Sonuç değerlendirmesi
Elektrikli araçların yaygınlaşmasını isteniyorsa, Batılı ülkelerde olan teşvik ödemeleri ve planlarına benzer bir modele gerek duymaktayız. Mevcut geçerli uygulamalarda sadece daha fazla ödeme ve “iyi ki aldım” (nice to have it) den öteye geçemiyor.
Kişisel olarak Elektrikli Araçların kesinlikle gerekli olduğunu inanmaktayım, ancak geçerli ortamda bunun bir ütopya dah öteye gidemiyor ne yazık ki….
Gökhan Yanmaz
Haziran 2018
Kaynakça:
- TEHAD Web Sayfası
- EPDK Web Sayfası
- Akaryakıt Fiyatları Haziran 2018