• Birinci navigasyona geç
  • Skip to main content
  • Birinci sidebar'a geç
  • 5G
  • Nesnelerin İnterneti
  • Blockchain
  • LPWAN
  • İçerik Gönder
  • S.S.S
  • Sözlük
  • Dökümanlar
  • İletişim

akillisebekeler.com

Yeni Nesil Akıllı Teknolojiler

  • Anasayfa
    • Hakkımızda
    • Gizlilik Politikası
    • Şartlar ve Koşullar
    • Yasal Uyarı
    • İçerikleri Listele
  • Blog
  • Makaleler
    • Akıllı Binalar
      • Neden Bina Enerji Yönetim Sistemleri?
    • Akıllı Sayaçlar
      • OSOS Nedir? OSOS Yönetmeliği ve Haberleşme Teknolojileri
        • LPWAN İle OSOS
        • NB-IoT İle OSOS
        • LORAWAN ile OSOS
        • Sigfox İle OSOS
      • OSOS (Otomatik Sayaç Okuma)
      • Dağıtım Şirketlerinde Otomatik Sayaç Okuma Sistemi (OSOS)
      • Akıllı Şebeke Mi, Yoksa OSOS mu?
    • Alternatif Enerjili Elektrik Sistemleri
      • Rüzgar Enerjisi
      • Güneş Enerjisi
    • Blockchain
      • Akıllı Şebekeler ve Blockchain
      • Blockchain ile Enerji Ticareti
      • Bankacılık Sektöründe Blockchain
    • Elektrikli Araçlar
      • Bugün Arabayla Çıkmasak mı?
      • Elektrikli Araba Mı Baksak?
  • Medya
    • Haberler
    • Röportajlar
  • Danışmanlık
  • Eğitim
    • Sektör
  • Analiz
    • 5G
      • 5G ve IoT
      • 5G Stratejileri
      • 5G Özellikleri ve Senaryoları
      • Değişen İş Modelleri ile 5G
      • 5G ile Akıllı Şebekeler
      • 5G Uygulamaları: Enerji Sektöründe Beklenen Teknolojik Yenilikler
    • Nesnelerin İnterneti
      • Nesnelerin İnterneti (IoT) Değer Zinciri
      • IoT İş Modeli
      • Telekom Operatörleri için IoT İş Modeli
      • IoT’nin Türkiye’deki Durumu
      • Nesnelerin İnternet (IoT); Enerji Çözümleri
      • Nesnelerin İnterneti (IoT); 2019 Özet – En Önemli IoT Teknolojisi Atılımları
    • LPWAN
      • LPWAN Nedir?
      • LoRAWAN ile IoT Deneyimi
      • eLTE-IoT Nedir?
      • LPWAN İle OSOS
    • Köşe Taşı İçeriklerimiz
      • Tek ve Çok Zamanlı Tarife Nedir?
      • Elektrik Tüketiminde Tek ve Üç Zamanlı Tarife Seçenekleri.
  • İletişim
    • Ekibimiz
    • İçerik Gönder
    • S.S.S
    • Sözlük
Buradasınız : Ana Sayfa / Arşivleri siber güvenlik

siber güvenlik

Bağlantıda Kalmak Gerçekten Tehlikeli Mi? Stuxnet Nedir? Stuxnet Virüs Çeşidi

Okunma Süresi: 11 Dakika Yazar: Gokhan Yanmaz Güncelleme: Ocak 22, 2021 21:41Yorum yapın Kategori: Nesnelerin İnterneti Etiketler: akıllı araçlar, akıllı ev, akıllı tv, bağlı teknolojiler, güvenlik önlemleri, IoT Tehlikeleri, Nesnelerin İnterneti, otonom araçlar, siber güvenlik

Abone ol


Son yıllarda gelişen teknoloji trendleri bizi daha bağlı ve birbirimize bağlantılı hale getirmesi Nesnelerin İnterneti Siber güvenlik Önlemleri konusunu da gündeme getirdi.. Otonom araçlar birbirinden bilgi alarak daha güvenli olacağımızı anlatmakta, akıllı cihazlar bizi çok daha konforlu ve güvenli bir yaşam ve çalışma ortamı sunacağı, uzaklarda iken değerli eşya, kişi v.b. gözetilerek güvenliklerini sağlayabileceklerini her yeni haber, makale ve reklamda bize altın tepsilerde sunulmaktadır.

Peki gerçekten de öyle mi? Bağlı olmak veya bağlantıda kalmak bizi güvenli hale getirdiğini savunsa da aslında tehlikeye mi atmaktadır?

Akıllı Cihaz mı Akıllı İnsan mı?

Akıl aslında bizi hayvanlarda ayıran en önemli özelliktir. Biyoloji dersinde en azından böyle anlatılmıştı. Durumu irdeleyebilir ve ona göre aksiyonlarda bulunabilir, sonsuz seçenekler içinde bize en uygun olanı seçer ve harekete geçebiliriz. Teknolojinin bize sağladıkları aslında bu karar verme sürecini biraz daha hızlı yapmak, bazı durumlarda ise bizim yerimize karar vermesini sağlamaktır.

Evlerimizde eski tip TV setleri yerinde görüntü kalitesinin yüksek olmasının yanında internete bağlı Akıllı TV’ler, yollarda giderken internete bağlı araç kullanmaya, mobil telefonlardan söz bile etmiyorum ki, çoğumuzda birden fazla cihaz cebimizde (şirket hatları, özel hatlar v.b.).

Son aylarda Mark Zuckerberg ile Elon Musk ın sanal zekalı robotlar konusundaki tartışmayı hatırlayabiliriz belki de. İnsanlar karar verme yetilerini cihazlara bırakınca ne kadar büyük bir tehlikeye maruz kaldıklarını farkında bile olmadıkları kimi görünen saldırılardan ortaya çıkmaktadır.

Enerji sistemlerine yapılan saldırılar

stuxnet nedir
stuxnet saldırısı
stuxnet virüsü
stuxnet source code
stuxnet saldırısı nedir
stuxnet belgeseli
stuxnet hangi virüs çeşididir
stuxnet nasıl bulaştı
stuxnet ne zaman
stuxnet ne demek
why stuxnet was so revolutionary when it came to a worm
Stuxnet

Anahtar kelime STUXNET. Devlet tarafından geliştirilmiş, basit bir bakım çalışması sırasında yüklenmiş, kuluçkaya yatmış, ÖĞRENEREK en doğru saldırı anını seçerek aktif hale İran Hükümetinin nükleer zenginleştirme programını hedef alan virüs saldırısını sanırım pek çok kişi duymuştur veya okumuştur. Olay o kadar kritik ki kitapların yayınlanmasının yanında belgeseli bile çekilmiştir. ABD karşıtı olan İran Hükümetine saldırının aslında ABD ve destekçisi İsrail tarafından yapıldığı defalarca dile getirildi. Söz konusu saldırının tazeliğini korurken, gene ABD karşıtı olan Venezuela da benzer olaylar ardı ardına yaşanması devlet saldırısını yeniden gündeme getirmiştir. “WannaCry” ve “Petya” gibi benzer amaçlar güden ve milyonlarda dolar zarara yol açmış ve insan hayatını ciddi anlamda etkilenmiştir.

Yaşanmış bazı başka olayları World Energy Council (Dünya Enerji Konseyi) tarafından tek sayfalık bir görsel ile sunulmuştur “The road to resilience managing cyber risks”. Ukrayna, ABD, Suudi Arabistan, hatta İsrael v.b. ülkelerde de görülmüş ve kimse etkilerinden kaçamamıştır.

Yaşanan zararlar arasında insanların enerjisiz kalması, elektrik enerjisine dayalı pek çok hizmetin yapılamaması, engellenmesi, elektrik enerji üretimin aksaması, arz-talep dengesinin bozulması v.b. sorunlar yaşanmıştır ve yaşanacaktır. Hatta 2015 yılında yaşadığımız ve tüm Türkiye’yi etkisi altına alan enerji kesintisinin de bu tip bir saldırı olduğu bile dile getirilmiştir.

Bilgi İşlem sistemleri enerji ve benzeri kritik altyapılara daha fazla erişirken, oluşan bağlı dünyalar sendromu ne yazık ki ciddi güvenlik açıklarını da beraberinde getirmektedir.

Bağlı olmanın kaçınılmaz riski

Bu yıl (2019) DEFCON (Las Vegas / ABD) da ele alınan konular arasında bağlı dünyaların riski, IoT World Today (Brian Buntz / 15 Ağustos 2019) de bir makaleye dönüşmüştür. Yukarıda sıralanan kısa olayların yanı sıra çok daha ciddi sıkıntıların yaşanabileceğini belirtilmektedir. Potansiyel riskler arasında güvenlik kameraları, akıllı TV ‘ler, akıllı araçlar, güvenlik kameraları v.b. anılırken, birkaç ay önce İngiltere de yaşanan bir sorunu hatırladım.

İngiltere, Avrupa genelinde Akıllı Sayaç ortamına geçen ilk ülkelerden birisi olmakla beraber, uygulamayı yavaşlatma kararı aldı. Benzer durum ABD de de yaşanmış. Konu konut ve kişisel verilerin güvenliğiydi. Tüketim bilgilerinden yola çıkarak, evde hangi saatlerde bulunulacağı döngülerin, akıllı sayaçlara yüklenecek ödeme verilerin çalışabileceği, hesap bilgilerin ifşa edileceği v.b. sıralanmıştır.

Aslında bağlı olmanın avantajları kadar riskleri de bir o kadar büyüktür. Brian Buntz un makalesinde sıralanan 12 IoT tehditlerinden söz ediliyor ki, Hacker lerin yeni hedefi özellikle IoT cihazları olacağı konusunda bir ortak görüş var. Yazıda yer alan ve bizim de mutlaka dikkate almamız gereken bazı kritik uyarılar.

Olası örnekler

Bağlı sistemlerin bize yaşatabileceği olası sorunları kısa birkaç örneklerle sunmak isterim.

Programlanabilen Mantıksal Denetleyiciler (PLC)

Cihazlar daha çok endüstri de kullanılmakta ve bazı enerji çözümlerde de görülmektedir. Aslında biraz “akılsız” olan bu cihazlara komut gönderilir ve “YAP” denileni yapar, denetleme veya irdeleme yapılmaz.

Bir düşünün kritik bir ortamda birisi cihazlara durmaması gereken bir ortamda “DUR” komutu giderse ne olur? Su şebekesinde su verilmesi gereken yerde DUR denilirse, enerji üretiminde türbinlere bir anda DUR denilirse, trafikte ışıklar bir anda SÖNERSE, ya da tersi durması gerekenler DEVAM ET denilirse oluşabilecek faciaları düşünün.

Akıllı Sayaçlar

Yukarıda kısaca kişisel verilerin riski anlatılmış ve bunun dışında da sayaçlarınıza yüklenen kredilerin çalındığını, elektronik verilerinize erişebilmek için RANSOMWARE de olduğu gibi PARA istenirse, çalışması gereken bağlı nesnelerin sizden PARA istediğini bir düşünün.

Diğer bir tehdit ise sayaçlar üzerinde bulunan tüketim bilgilerinin silinmesi veya değiştirilmesi hem kurum hem de müşteri açısından istenmeyen durumlar yaşanabilir. Söz konusu değişimin harici değil, güvenli olarak kabul edilen haberleşme sistemi üzerinden geldiğini unutmamak gerekir.

Kurumsal Güvenlik Açıkları

Mobil cihazlar üzerinden hemen herkes kurumsal verilere erişmeye, intranete girmeye ve e-postalarına göz atmaktadır. Cihazlar denenmiş uygulamalarla korunmaması halinde kritik ve hassas verilerin yanlış kişilerin eline geçmesi an meselesidir. İlgili verilere dayanarak şirketlere şantaj yapılabilir, kritik verileri kullanarak sanayi casusluğu yapılabilir, çok önemli anlaşmaların maddeleri ifşa edilebilir, hatta haritalarda bile görünmemesi gereken kimi kritik tesisin açıkları ortaya çıkabilir.

Akıllı TV ler

Hangi yayınları izlediğinizi kayıt edildiğini ve paylaşıldığını söylersem, nasıl hissedersiniz? Kimi TV üreticileri yeni nesil Akıllı Cihazlarla elde ettikleri verileri üçüncü şahıslarla paylaşmakta olduğunu ve bundan ek kazanç elde ettiğini, izininiz olmadan paylaşıldığını vurgulamak isterim.

Diğer bir konu ise kameralar. Laptop lar üzerinde bulunan kameranın sizi görüntülememesi için kağıt ile kapatan arkadaşlar, evdeki akıllı TV nin kamerasını kapatmak için benzer bir şey yapıyor mu? İnternet e bağlı olan TV setiniz uzaktan kamerası siz farkında olmadan açılabildiğini ve siz TV yi izlerken, başkasının sizi izlediğini desem nasıl hissedersiniz?

İnternet e bağlanmak için WiFi a otomatik bağlanılırsa nasıl hissedersiniz? Akıllı TV sadece görüntü kalitesini artırarak evinize veya iş yerinize gelmiyor.

Otonom veya bağlı araçlar

Tamamen elektronik donanımla yeniden düzenlenen arabalarımızın yolda diğer araçlardan bilgi alıp verdiğini, yolda giderken hızınızı, telefon kullanım alışkanlıklarınızı, mikrofondan sizi dinleyebildiğini, hatta dış müdahale ile aracınıza hükmedildiğini desek? Yakıt tüketimini artırarak, azaltarak, aküyü aşırı şarj ederek veya deşarj ederek v.b. müdahaleler ne yazık ki olası örnekler arasındadır. Bunlar Hollywood sinemalarından gelmiş gibi görünse de artık yeni gerçekliklerdir.

Nesnelerin İnterneti Siber Güvenlik Önlemleri – Kritik Altyapı tesisleri

Güvenliği zedelenmiş veya düzgün yapılmamış kritik altyapılı tesisler (kimyasal, biyolojik, akaryakıt v.b.) dış müdahale ile akıtmamaları gereken tehlikeli maddelerini yanlış yere ve zamanda boşaltması, çevreye ve dolasıyla size ve yakınlarınızı tehdit edebildiğini söylersem ne derdiniz?

iot siber güvenlik
iot ve siber güvenlik
siber güvenlik hangi üniversitelerde var
siber güvenlik hangi bölüm
kimler siber güvenlik uzmanı olabilir
nasıl siber güvenlik uzmanı olunur
siber güvenlik nasıl olunur
siber güvenlik nasıl sağlanır
siber güvenlikçi nasıl olunur
siber güvenlik nasıl öğrenilir
siber güvenlik nasıl
siber güvenlik ne kadar maaş alır
siber güvenlik ne demek
siber güvenlik ne iş yapar
siber güvenlik neden önemli
siber güvenlikçi neler bilmeli
siber güvenlik nereden başlanmalı
neden siber güvenlik
Nesnelerin İnterneti Siber Güvenlik

Güvenli ortamlar olmadan ASLA

Yazımdaki ŞEYTANI anlatırken yanlış anlaşılmalar olmazsın lütfen. Teknoloji bize HİZMET etmek için var, bizi KÖLELEŞTİRMEK ve KONTROLÜ kaybettirmek için değil. Güvenlik önlemlerinin doğru dürüst uygulamadan, bağımsız kurumlarca denetlemeden, devamlı olarak iyileştirme önlemleri olmadan uygulanmamalıdır.

Önlemler nasıl alınmalıdır? Aslında bunun basit bir yanıtı olmadığını itiraf etmek gerekir, ancak kısmen korunan bir yapı, korunmamış bir yapıdan çok daha iyidir ve ne yazık ki eskiden çokça yapıldığı gibi “Firewall u tak geç arkadaş” düşüncesi de artık uygulanacak bir tarafının olmadığını bilmemiz gerekir.

Nesnelerin İnterneti Siber Güvenlik Önlemleri

Bazı adımları önermek isterim:

  • Bağlanılacak hizmetlerin listesi çıkartılmalı ve olası kayıpları / ele geçirilmesi halinde yaşanabilecek kayıplar ve hataların sıralanması gerek
  • Korunması için neler yapılabilir? Örnekleri ve daha önce uygulanan güvenlik önlemleri irdelenmeli ve incelenmelidir. Hatalardan ders çıkartılmalıdır
  • Bütçe doğru tespit edilmeli, aşırı büyük veya aşırı küçük olmamalıdır.
  • Kurum içinde işi sıradan kabul edip alışılageldiği gibi Bilgi İşleme devredilmemeli, ayrı bir GÜVENLİK departmanı oluşturulmalıdır. GÜVENLİK departmanı doğrudan YÖNETİM KURULU veya YÖNETİM KURULU BAŞKANI na rapor vermelidir. Bilgi İşlem departmanı saha uygulama departmanı olmalıdır, denetleyen değil.
  • İşi yapabilecek en iyi firma aranmalı ve seçilmelidir. Bulunması konusunda sorunlar varsa bir danışman şirket seçilmeli, seçilen danışman şirketi GÜVENLİK departmanına destek olmalı / asist etmelidir.
  • Ayağa kaldırılan sistem BAĞIMSIZ bir kurum tarafından test edilmeli ve saldırılmalıdır. Danışmanlık yapan firma veya başka kurum için departmanlar kesinlikle devrede olmamalıdır.
  • Aksaklıklar varsa tespit edilmeli, giderilmeli, yeninden test edilmeli ve saha uygulaması planlanmalıdır.
  • Yapılan uygulama GÜVENLİK departmanı tarafından devamlı denetlenmeli, farklı güvenlik uzmanı şirketlerince test edilmeli ve saldırılmalıdır. Malum yeni ve geliştirilmiş saldırılar her zaman olabilir
  • GÜVENLİK departmanı şirket içinde devamlı aktif ve hayatta tutulmalıdır.

Bağlı olmak yeni dünyanın gerçekliğidir ve paralelinde güvenlik bir lüks değil bir zorunluluk olduğunu bilmeliyiz. En kritik nokta GÜVENLİK birimi / departmanıdır. Kurumun her departmanı, hizmeti ve uygulaması için uygulanabilir GÜVENLİK YÖNERGELERİ kaleme alınmalı ve uygulandığından emin olunmalıdır. Bunu bir kültür haline getirmeli ve yaşamın bir parçası haline getirmelidir. Bağlı olan her cihaz, nesne, akıllı veya akılsız olsun uygulanmalıdır.

Kişisel kullanımda ise benzer önlemler veya bağımlılık konusunda biraz daha az hevesli olmamız yararımıza olacaktır.

Güvenli ama basit

Nesnelerin İnterneti Siber güvenlik Önlemleri; Güvenlik kaçınılmaz bir olgudur ve mutlaka hayata geçirilmelidir. Çoğu zaman güvenlik karmaşık ve denetlenmesi zor yapılarla karıştırılmakta ve çoğu kez ilerleyen zamanda açıklara neden olmaktadır. Güvenliğiniz basit, uygulanabilir ve etken olsun. Yeni saldırılara karşı geliştirilebilen bir yapı sunmalıdır ve sürdürülebilir bir hizmet olarak yönetilmelidir. Devamlı güncellenmesi, yeni tehditlere karşı ek önlemleri alabilmeli, sunabilmelidir.

Yanlış yerlere bağlanmamak dileğiyle…

Gökhan Yanmaz

Ağustos / Eylül 2019

Yazar: Gokhan YanmazYorum yapınKategori: Nesnelerin İnternetiEtiketler: akıllı araçlar, akıllı ev, akıllı tv, bağlı teknolojiler, güvenlik önlemleri, IoT Tehlikeleri, Nesnelerin İnterneti, otonom araçlar, siber güvenlik



TAŞ 2023 Nedir?

Okunma Süresi: 12 Dakika Yazar: Sertaç Şamioğlu Güncelleme: Ocak 12, 2021 13:26Yorum yapın Kategori: Akıllı Sayaçlar, Köşe Taşı İçeriklerimiz Etiketler: akıllı şebeke dönüşümü, akıllı şebekeler, akıllı şebekeler türkiye, edaş, icsg2018, siber güvenlik, taş 2023

Abone ol


Taş 2023 kapsamında ülkemizde edaşların mevcut olgunluk seviyelerine ve 2023 yılına kadar hedeflenen olgunluk seviyeleri hakkında raporlar, testler ve öneriler içermektedir. Taş 2023 ile akıllı şebekeler yol haritası belirlenecek olup, Taş 2023 enerjide dijital dönüşüm için gerekli altyapı araştırmalar yapılmaktadır.

Neden Yapılıyor?

Ülkemizde 20 Şubat 2001 tarihinde kabul edilen 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Yasası ile elektrik sektöründe piyasa modeline geçilmesini takip eden dağıtım özelleştirmeleri 2013 yılında tamamlanarak elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için yasal alt yapı hazırlanmıştır.

Özelleştirme sürecinin 2008-2013 yıllarını kapsayacak şekilde uzaması, dağıtım şirketlerinin akıllı şebeke olgunluk seviyelerinin farklılaşmasına yol açmıştır. Üçüncü uygulama döneminin başlangıcı olan 2016 yılından itibaren bazı şirketler kapsamlı Gözetleyici Kontrol ve Veri Toplama Sistemi (“SCADA”) ile Otomatik Sayaç Okuma Sistemini (OSOS) devreye sokmuş ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) tabanlı kesinti yönetim sistemlerini kurmaya başlamışken, bazı bölgelerin henüz bu konularda ihale aşamasına dahi gelmediği bilinmektedir.

Farklı olgunluk seviyesinde bulunan dağıtım şirketlerinin nihai halde 2035 yılına kadar aynı olgunluk seviyesinde buluşturulması adına ELDER – AF Mercados ile TAŞ 2023 Danışmanlık projesini başlatmıştır. Proje kapsamında “Akıllı Şebeke Yol Haritası” iş adımları 2023’e kadar kısa ve orta, 2035’e kadar ise uzun dönem olacak şekilde planlanacaktır.

TAŞ 2023 Edaş Olgunluk Seviyeleri ve 2023 e gelindiğinde edaşların olması gereken olgunluk seviyeleri
Elektrik Dağıtım Şirketlerinin Dijital Olgunluk Seviyeleri

Akıllı Şebeke Yönetimi

Teorik olarak sonsuz sayıdaki üreticinin, iletim ve dağıtım şebekesinin, depolama sistemlerinin ve tüketicilerin ortak bir bilişim ve haberleşme teknolojisi üzerinden entegrasyonu anlamına gelmektedir.

Akıllı şebeke yönetimi dağıtım şirketlerinde şebeke, şebeke modeli ve iş süreçleri yönetimi gibi faaliyetleri ve bu faaliyetlerin yürütülmesinde kullanılan OT ve BT sistemlerini tanımlamaktadır.

Dağıtım şirketleri, bu yeni sistemde bir nevi “hava trafik kontrol” merkezinin yöneticisi pozisyonundadır. Üretim, şebeke ve tüketiciler arasındaki karmaşık etkileşimi yönetmektedir.

Akıllı şebeke yönetimi ana başlığı temel olarak şu kavramları içermektedir:

  1. Gelişmiş Şebeke İzleme, Yönetim ve Kontrol Sistemleri
    • SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition): Dağıtım yönetim sistemi ile saha donanımları arasındaki bağlantıyı gerçek zamanlı olarak sağlar.
    • Gelişmiş Dağıtım Yönetim Sistemi (ADMS: Advanced Distribution Management System); Elektrik dağıtım şebekesinin dinamik olarak kontrolünü sağlar.
    • Kesinti Yönetim Sistemi (OMS: Outage Management System);
    • Dağıtık Enerji Kaynakları Yönetim Sistemi (DERMS: Distributed Energy Resource Management System)
    • Dağıtım Merkezi Otomasyonu
    • Fider Otomasyonu
    • Diğer İzleme/Ölçme Sistemleri
  2. Coğrafi Bilgi Sistemleri
  3. BT Sistemleri
    • Çağrı Merkezi
    • İşgücü Yönetim Sistemi
    • Müşteri Bilgi Yönetim Sistemi
    • Kurumsal Kaynak Yönetimi
    • Diğer Kurumsal BT Sistemleri

Haberleşme Altyapıları

Şebeke bileşenleri ile diğer tüm teknolojik sistemler arasındaki etkileşimin haberleşme altyapıları ile sağlanması, haberleşme altyapılarını akıllı şebeke kavramının en önemli bileşenlerinden biri haline getirmektedir.

Akıllı şebeke yatırımlarının ve projelerinin başarılı olması için ilk ve temel kriterlerden biri, doğru tasarlanmış bir haberleşme ağı ve uygun bir sistem mimarisidir.

Doğru haberleşme teknolojisini seçimi ise bu başarının temel unsurudur.

Akıllı şebeke haberleşme katmanları;
  • Güç sistemi katmanı,
  • Akıllı şebeke izleme, kontrol ve yönetim fonksiyonlarını sağlayan kontrol katmanı,
  • İki yönlü iletişimi sağlayan haberleşme katmanı,
  • Veri gizliliği, bütünlüğü ve kimlik doğrulama gibi gereksinimleri karşılayan güvenlik katmanı,
  • Mevcut ya da yeni bilgi altyapılarının üzerinde çalışacak akıllı şebeke uygulamalarını tanımlayan uygulama katmanı
Taş 2023 çerçevesinde Sayaç Haberleşem Topolojisi ile akıllı şebekelerde sayaç haberleşmesi nasıl yapılıyor.
Akıllı Sayaç Topolojisi

Akıllı sayaçlardan oluşan grup üzerinden akan veri komşu ağı ile taşınarak OG/AG trafosu noktasındaki veri konsantratörleri tarafından toplanmaktadır. Toplanan bu veri Dağıtım Operatörünün ya da Bağımsız Sayaç Verisi Yönetim Şirketinin veri merkezine geniş alan ağı ile taşınmaktadır. Bu verilerin yorumlanması, sayaç yönetimi, uzlaştırma yönetimi, tahakkuk yönetimi gibi süreçler bu merkezdeki MDM (Meter Data Management/Sayaç Veri Yönetimi) yazılımının çeşitli modülleri vasıtası ile yapılmaktadır.

Local Haberleşme

Burada farklı katmanlarda kullanılan haberleşme ortamı (communication media), protokoller ve servisler tasarımdan tasarıma ve bölge şartlarına göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin LAN/HAN katmanında PLC, Ethernet, Z-Wave, Bluetooth, ZigBee, Wi-Fi gibi alternatiflerin tamamı için çeşitli çözümler sunulmaktadır. Aynı şekilde NN ve WAN katmanında da kablolu (PSTN, xDSL, PLC, Koaksiyel Kablo, Karasal/Telekom Hattı, Fiber optik gibi) ya da kablosuz (Wi-Max, 2G/3G/4G Mobil Ağlar, CDMA, RF) altyapılı çözümleri görmek mümkündür. Bknz;  RS-485 İle Enerji İzleme

Özellikle dağıtım şebekelerinde uygun haberleşme altyapılarının eksikliğinden dolayı, mevcut şebeke işletmeciliği; şebekedeki dinamik değişimlerle ve sistemin durumuyla ilgili gerçek zamanlı bilgiden yoksun ya da sınırlı bir bilgiyle yapılmaktadır. Eksik bir durumsal farkındalık ile açık-döngü mantığında gerçekleştirilen şebeke işletmeciliği, sık rastlanan kesintilere yavaş müdahaleler nedeniyle hizmet kalitesinde sorunlara yol açmaktadır.

Mevcut elektrik şebekesini daha güvenilir, etkin, güvenli ve verimli hale getirme ihtiyacı vardır. Bu da yeni nesil elektrik şebekesi, başka bir deyişle, otomatik ve yaygın olarak gömülü ve dağıtık enerji tedarikini etkinleştiren ve hem elektriğin hem de bilginin iki yönlü akışı ile tanımlanan akıllı şebeke ile mümkündür.

SCADA Sistemleri

Haberleşme zamanlaması sorunları SCADA sisteminin performansını büyük ölçüde etkileyebilmektedir. Bu sebeple Telekom operatörlerinden hizmet alınması durumunda SCADA veri noktalarının bakım ve onarımının öncelikli olması gerekmektedir.

Ayrıca kritik altyapının  bir parçasını oluşturan SCADA’nın siber tehlikelerden korunması gerekir. Bu korumanın sağlanması amacıyla güvenlik duvarı, VPN, tünel açma, yetkilendirme, şifreleme, IDS gibi güvenlik önlemlerinin alınması ve takibinin yapılması gerekmektedir.

Kontrol merkezinden kontrol merkezine ve kontrol merkezinden çalışma istasyonuna haberleşme için fiziki ortam şehirler ve ilçeler arasında metro ethernet olarak seçilebilir. Bu haberleşme için yedek teknoloji, 3G veya uydu bağlantıları şeklinde olabilir.

TEİAŞ’ın kontrol merkezleri arasındaki veri iletişim gereksinimlerine ilişkin detayları belirlemesi ve duyurması akabinde, dağıtım SCADA kontrol merkezi ile TEİAŞ kontrol merkezi arasında ICCP haberleşme linkinin tesis edilmesi elzem hale gelecektir.

Şebeke teknolojileri, tüketicilere bütünleşik ve verimli hizmetler sunabilmek için sürekli olumlu yönde değişir ve ilerlerken, önümüzdeki dönemde akıllı şebeke teknolojilerinin bu değişime yapacağı muazzam katkılar, ancak Telekom firmaları ile yapılacak işbirlikleri ile sağlanabilecektir.

Mobil Haberleşme

Dağıtım şirketleri, 2G, 3G ve LTE benzeri kamuya açık haberleşme altyapılarını kullanmak konusunda ciddi sıkıntılar yaşamaktadır. Bu altyapılarda, kırsal ve kentsel bölgelerdeki haberleşme performansları birbirlerinden ciddi anlamda değişiklik göstermektedir. Kentsel bölgelerde hem kablolu hem kablosuz haberleşme altyapıları çok daha iyi kapsama alanlarına sahipken, kırsal bölgeler bu kadar şanslı değildir.

Özellikle, akıllı sayaç uygulamalarında GSM (2G/3G) çözümleri uygun olarak değerlendirilse bile, kırsal bölgelerde çoğunlukla kapsama alanı ve sinyal kalitesi (-90dBm çoğu yerde desteklenmemektedir) problemi yaşanmaktadır. Buna karşı, GSM haberleşme yerine bazı bölgelerde özel haberleşme çözümleri tercih edilmektedir. RF, WiMAX, PLC vb. özel haberleşme altyapısını tercih eden dağıtım şirketleri, bu altyapıları işletmek için, organizasyonel olarak gerekli aksiyonları almakla yükümlüdürler.

Telekom Operatörleri

Bu konudaki bir diğer trend ise MVNO (Mobile Virtual Network Operator) ve/veya PVNO (Private Virtual Network Operator) çözümleridir. Mobil/Özel Sanal Şebeke Operatörü olarak çevirebileceğimiz yapı şu şekilde özetlenebilir:

  • MVNO/PVNO gerçek şebeke operatörleri (Turkcell, Vodefone, Türk Telekom) ile anlaşarak tek bir sim kartın her 3 operatörün altyapısı ile haberleşebilmesini sağlar.
  • Sim kartın takıldığı haberleşme cihazı, bulunduğu bölgede sinyal kalitesi en iyi olan haberleşme operatörü üzerinden merkezi sistem ile haberleşerek verileri aktarır.
  • Dağıtım şirketi, tek bir sim kart ile ve tek bir muhatap ile ilişkide olduğu için haberleşme problemlerinin çözümünde daha çabuk aksiyon alınır.

Ancak, MVNO/PVNO modelinin ülkemizde uygulanabilirliği konusunda sıkıntılar vardır. Yönetmelik/Mevzuat dağıtım şirketlerini herhangi bir Telekom operatörünü seçmek konusunda zorlamaktadır.

Sayaç Verisi Yönetimi Süreçleri Modelleri

MODEL I – Dağıtım Şirketi Kontrolündeki Veri Merkezi Modeli

Özellikle Avrupa’daki akıllı sayaç yaygınlaştırma projelerinde genel olarak tercih edilen modeldir. Bu modelde sayaç operasyonları ve sayaç verisi merkezi yönetimi, dağıtım şirketi tarafından yapılmaktadır. Tüketiciler ve piyasadaki diğer paydaşlar, veriye, dağıtım şirketinin kontrolünde olan portal üzerinden erişim sağlamaktadır. Müşteriler için genel uygulama web ara yüzü üzerinden erişim verilmesi şeklindedir.

MODEL II – Bağımsız Bir Şirket/Kuruluş Kontrolündeki Veri Merkezi

Modeli İlk modelde olduğu gibi sayaç verisinin toplanması ve diğer sayaç operasyonlarının (açma/kesme, montaj/demontaj vb.) yönetimi dağıtım şirketi tarafından yerine getirilmektedir.  Ancak sayaç verisi merkezi dağıtım şirketi dışında bağımsız farklı bir şirket (Market Facilitator) tarafından yönetilmektedir.

Diğer paydaşlara ve tüketicilere erişim, bu şirket/kurum yönetiminde olan portal üzerinden sağlanmaktadır. Müşterilerin erişimi için genel uygulama web ara yüzü ile yapılmaktadır. Bu model verinin serbest dolaştırıldığı ve sayaç verisinin merkezi bir yapının kontrolünde olmadığı modele geçiş olarak da ele alınabilir.

Türkiye’de OSOS kapsamındaki sayaçların verilerinin yönetim süreci de bu model kapsamında değerlendirilebilir. Akıllı sayaç süreçleri yönetimleri ve verinin temin edilmesi dağıtım şirketleri tarafından yapılmakta ve toplanan uzlaşmaya esas veri EPİAŞ’a iletilmektedir. Mevcut durumda veri EPİAŞ’a bir entegrasyon altyapısı üzerinden iletilmemektedir ve kurulacak yeni altyapı ile birlikte EPİAŞ’a verinin bir entegrasyon üzerinden sağlanması planlanmaktadır

MODEL III – Serbest Veri Akışı Modeli

Bu model, başlığından da anlaşılacağı üzere, fiziksel bir veri yönetim merkezi içermemektedir. Veri bir nevi bulut sistemi üzerinden çevrimiçi kullanıcılar ile paylaşılmaktadır. Farklı paydaşların sayaçlar ile olan ara yüzleri DAM (Data Access Manager – Veri Erişim Yöneticisi) modülleri tarafından kontrol edilmektedir. Bu modüllerde tanımlı olan ID’ler ve yetkiler üzerinden, her bir kullanıcı tipi için tanımlı olan veri erişimi yönetilmektedir.

Gelişmiş şebeke yönetim altyapıları ile ilgili kritik konular şu şekilde ele alınmalıdır:

  • Birlikte çalışabilirlik (Interoperability); Aynı ya da farklı tedarikçilerin sağladığı iki farklı cihaz ya da yazılımın bilgi alışverişinde bulunabilmesi ve bu bilgileri ekipman çalışmasında doğru olarak kullanabilmesi
  • Siber güvenlik
  • Haberleşme teknolojilerinin seçimi
  • Diğer IT ve OT sistemlerle entegrasyon

Siber Güvenlik

Geleneksel olarak BT sistemleri için siber güvenlik; elektronik bilgi ve iletişim sistemlerinin gizlilik, bütünlük ve kullanılabilirliğini korumaya odaklanır.

Akıllı şebeke siber güvenlik kavramı, akıllı şebekelerin güvenilirliğini saptamak ve müşteri verilerini korumak amacıyla, bilgi ve haberleşme sistemleri ve altyapılarına uygulanması gereken önlemleri içermektedir. Akıllı şebekedeki siber güvenlik, hem operasyonel hem de bilgi ve haberleşme teknolojilerinde dengeli bir şekilde uygulanmalıdır. Bir alandaki eksik ve yetersiz uygulamalar, tüm sistemlerin, dolayısıyla da fiziksel altyapıların güvenirliğini olumsuz olarak etkileyecektir. Uygulanacak bir siber güvenlik önlemi, emniyetli ve güvenilir güç sistemi işlemlerine engel olmamalıdır. Ayrıca bütün ekosistemi kapsayacak şekilde olması gerekmektedir.

Edaşlarda ve Akıllı şebekelerde dijital dönüşüm ve siber güvenlik
enerji sektöründe siber güvenlik
enerji bakanlığı siber güvenlik
kodlama yenilenebilir enerji siber güvenlik ve bulut bilişim
siber güvenlik yenilenebilir enerji bulut bilişim ve kodlama
işkur siber güvenlik yenilenebilir enerji bulut bilişim ve kodlama
işkur siber güvenlik yenilenebilir enerji bulut bilişim ve kodlama başvuru
Akıllı Şebekelerde Siber Güvenlik Topolojisi

Dağıtım şirketleri genel olarak farklı siber güvenlik uygulama ihtiyaçlarına yönelik olarak birbirinden bağımsız çözümler seçmekte ve ona uygun haberleşme teknolojilerini devreye almaktadır. Böylece, günün sonunda birbiri ile ilgisi olmadığı düşünülen sistemler herhangi bir sinerji oluşturmaktan uzak ve birbirileri ile çalışma ihtimallerini zayıflatacak şekilde konumlanmaktadırlar. Bu kısa-vadeli bakış ve taktiksel yaklaşım, sistemde açıkların oluşmasına ve dağıtım şirketleri için ekstra maliyetlere neden olmaktadır.

TAŞ 2023 için detay bilgiye https://www.akillisebekelerturkiye.org/ adresinden ulaşabilirsiniz.

Bu sene ICSG 2018 kapsamında yapılacak TAŞ 2023 oturumu ile konuyla ilgili daha detay bilgiye sahip olabileceğimize inanıyorum,

ELDER Yönetim Kurulu Başkanı Çeçen: Ülkemiz birçok sektörde çok büyük yatırım potansiyeli taşıyor. ICSG 2018’de yabancı katılımcıların, ülkemizdeki yatırım potansiyelini açıkça göreceklerini düşünüyorum.https://t.co/Qle4cfuUnk

— ICSG Istanbul 2018 (@ICSG2018) 26 Şubat 2018

Yazar: Sertaç ŞamioğluYorum yapınKategori: Akıllı Sayaçlar, Köşe Taşı İçeriklerimizEtiketler: akıllı şebeke dönüşümü, akıllı şebekeler, akıllı şebekeler türkiye, edaş, icsg2018, siber güvenlik, taş 2023



Akıllı Şebekelerde Siber Güvenlik.!

Okunma Süresi: 4 Dakika Yazar: Coşkun TEZEL Güncelleme: Şubat 9, 2020 22:29Yorum yapın Kategori: Analiz Etiketler: akıllı şebekelerde siber saldırı, enerji güvenliği, enerjide siber güvenlik, eüaş, havelsan, siber güvenlik, siber saldırı

Abone ol


Bildiğiniz gibi 31 Mart 2015 tarihinde saat 10:30’da ülkenin dört bir yanında, bu gün bile tam olarak sebebini tam olarak öğrenemediğimiz bir elektrik kesintisi yaşanmış; başta Ankara ve İstanbul olmak üzere kesintiden etkilenen 50’den fazla ilin büyük bölümü saat 13:10’a kadar bu kesintiden etkilenmiştir. Akıllarımıza Siber Güvenlik konusu gelmiştir!

Bu arada 2015 yılı Aralık ayında Rusya ile yaşadığımız gerginlik sırasında, uzmanların ifade ettiklerine göre;

Ele geçirilmiş olan bilgisayarlar aracılığı ile hedef sitelere trafik yoğunluğu yaratılarak; yaklaşık iki hafta boyunca başta bankalar olmak üzere birçok resmi kurum bir siber saldırıya maruz kalmış ve günlük hayat etkilenmiştir.

Yine, 23 Aralık 2015 tarihinde Ukrayna`nın Ivano-Frankivsk bölgesinde; 700 bin kişiye elektrik sağlayan dağıtım şirketi sistemine bir siber saldırı gerçekleşmiş ve 700 bin kişi bir süre elektriksiz kalmıştır.

Bu siber saldırıların bir örneği ise 2010 yılında İran’ın nükleer programı kapsamında; Natanz’daki uranyum zenginleştirme tesislerine yapılarak 1000 kadar sentrifuju kontrol dışı bırakılmıştır.

Bir araştırma sonuçlarına göre Ülkemizde akıllı telefonlar dâhil; bilgisayarların yaklaşık yüzde ellisinin ele geçirilmiş olduğu ve ele geçirilen bu bilgisayarların genel olarak siber saldırılar için kullanıldığı düşünülürse,

Dağıtım şirketlerinin akıllı şebeke tesisleri tamamladığı zaman; Avrupa’da en uzun üçüncü büyüklükteki elektrik dağıtım ağımız da düşünüldüğünde dağıtım şebekemizin ileride ne kadar büyük bir risk altında olduğu da görülmektedir.

Siber Güvenlik Önlemleri

Bu arada EÜAŞ (Elektrik Üretim A.Ş) ise, dokuz hidroelektrik santralinin siber güvenliğini Havelsan’ın çözümüne emanet etmiş; iki santralin güvenlik sistemlerinin kurulumu ve kabulü tamamlanmıştir.

Diğer yedi santralin ise güvenlik sisteminin kurulumunun yılın ilk yarısında tamamlanacak olması ise; bir taraftan kamu üretim kaynaklarının siber güvenliğinin sağlanmış olması diğer taraftan bu siber güvenlik sisteminin yerli bir tedarikçi ile sağlanmış olması sevindirici bir gelişmedir.

Akıllı şebekelerde siber güvenliğin en zayıf halkası ise; enerji otomasyonunda kullanılan aktif cihazların nerdeyse tamamının yabancı üreticilerin yaklaşık on kadar markasından oluşması ise Hacker’ler için hedef küçültme açısından bir avantaj olurken akıllı şebekeler açısından risk oluşturmaktadır.

Günümüzün, maliyeti en ucuz, eh hızlı ve en etkin sonuç alınabilen savaş türlerinden biri olan; bu siber saldırının enerji sistemlerini hedef alması halinde tahmin edilenden fazla hasarlara yol açacağı kesindir.

Bu nedenle yerli ürünler ve çözümler geliştirerek bu kadar stratejik bir sektörde; dışa bağımlı olmaktan kurtulmanın aynı zamanda daha güvenli ve sürekli enerji arzı açısından önemi görülmektedir.

Aksi halde ileride önlenemeyen herhangi bir ciddi siber saldırı sonunda; böyle saatlik ve günlük sıkıntılar yerine günler sürecek ve çok ciddi sorunlar ve kayıplar yaşanacak demektir.

Güvenlik sorunu sisteme dâhil edilmeden tesis edilecek bir akıllı şebekede bir siber saldırı sonrası çıkacak krizleri yönetmeye çalışmak yerine; güvenlik sorunu çözülmüş bir şebeke tesis etmekle krizi önlemek her zaman daha makul bir yöntem olarak görülmektedir.

Coşkun Tezel

coskun.tezel@akillisebekeler.com

Yazar: Coşkun TEZELYorum yapınKategori: AnalizEtiketler: akıllı şebekelerde siber saldırı, enerji güvenliği, enerjide siber güvenlik, eüaş, havelsan, siber güvenlik, siber saldırı



Birincil kenar çubuğu

Sosyal Hesaplarınızda Bize de Yer Verin!

+30.000 okuyucumuza teşekkür ederiz. Siz de aramıza katılarak ekosisteme katkıda bulunun...

Eposta adresinizi paylaşmak istemiyor musunuz? Size uygun platformlar için ↓↓↓

  • Facebook
  • Google+
  • Instagram
  • LinkedIn
  • Medium
  • Pinterest
  • RSS
  • StumbleUpon
  • Tumblr
  • Twitter
  • YouTube

En’ler

  • Tek ve Çok Zamanlı Tarife Nedir?
  • Elektrik Faturası Açıklamaları

Köşe Taşı İçeriklerimiz

dijital dönüşüm süreci dijital teknolojiler dijital dönüşüm etkisini dönüşüm olarak dijital teknoloji yeni teknolojiler ayak uydurmaya dijital pazarlama şirketlerde dijital e ticaret dijital ortama dönüşüm sürecindeki iş süreçlerinin dijital dünya eğitimden sağlık e fatura dijital türkiye 2019 e-ticaret raporu dijital türkiye portalı dijital türkiye fikir maratonu dijital türkiye yol haritası dijital türkiye giriş dijital türkiye nedir dijital türkiye haritası dijital türkiye 2019 dijital türkiye 2019 raporu dijital türkiye platformu dijital akademi türkiye klinikleri türkiye dijital ajanslar türkiye dijital bankacılık dijital baskı türkiye dijital türkiye sanayi bakanlığı dijital para borsası türkiye roland dijital baskı türkiye distribütörü türkiye dijital para borsaları monopoly türkiye dijital bankacılık dijital kumbara türkiye iş bankası türkiye dijital cüzdan dijital çağda türkiye için fırsat arayışları işimizin geleceği dijital çağda türkiye'nin yetenek dönüşümü dijital türkiye digitürk türkiye dijital dönüşüm yol haritası türkiye dijital dönüşüm türkiye dijital dönüşüm ofisi türkiye dijital dönüşüm derneği dijital dergi türkiye klinikleri dijital ekonomi türkiye e devlet dijital türkiye türkiye dijital oyunlar federasyonu dijital takograf fiyatları türkiye türkiye finans dijital bankacılık türkiye finans dijital ge digital türkiye dijital hastane turkiye 2018 türkiye dijital haber raporu türkiye dijital reklam harcamaları dijital türkiye projesi yol haritası dijital türkiye projesi kapsaminda kamu hizmetlerinin dönüşümü turkiye dijital imza türkiye için dijital dönüşüm hareketi türkiye dijital karasal yayın dijital sim kart türkiye türkiye dijital saat kaç dijital türkiye maratonu türkiye dijital medya digital marketing turkiye digital marketing türkiye türkiye dijital yayına ne zaman geçilecek dijital türkiye version 1.0 nedir türkiye'nin dijital parası türkiye'nin dijital yol haritası türkiye'nin dijital bankası türkiye'nin dijital havayolu türkiye'nin dijital havayolu pegasus türkiye dijital oyun sektörü yeni türkiye digital ofisi yeni türkiye digital ofisi ekşi dijital türkiye programı türkiye dijital para türkiye dijital platformlar türkiye dijital parası dijital türkiye raporu türkiye dijital radyo türkiye dijital radyo yayını iab türkiye dijital reklam harcamaları 2018 iab türkiye dijital reklam harcamaları 2017 iab türkiye dijital reklam harcamaları türkiye dijital saat dijital sim türkiye türkiye dijital sinema dijital led duvar saati türkiye dijital türkiye tv dijital trend türkiye carel dijital termostat türkiye digital trend turkiye dijital bölünme olgusu ve türkiye üzerine bir uygulama dijital türkiye v1.0 dijital türkiye v1.1 türkiye dijital vergi dijital dönüşüm ve türkiye dijital oyunlar ve türkiye türkiye dijital yayın dijital radyo yayını türkiye dijital türkiye platformu dijital türkiye yol haritası dijital türkiye 2019 dijital türkiye 2019 e-ticaret raporu dijital türkiye klinikleri dijital türkiye saati dijital türkiye projesi yol haritası dijital türkiye projesi digital türkiye ansiklopedisi dijital türkiye digitürk dijital akademi türkiye klinikleri türkiye dijital tekstil arşivi dijital bankacılık türkiye dijital baskı türkiye dijital para türkiye borsası dijital türkiye sanayi bakanlığı roland dijital baskı türkiye distribütörü dijital kumbara türkiye iş bankası türkiye dijital dönüşüm yol haritası türkiye dijital dönüşümün neresinde türkiye dijital dönüşüm derneği dijital pazarlamanın türkiyedeki yeri idc türkiye dijital dönüşüm ödülleri türkiye'deki dijital kütüphaneler carel dijital termostat türkiye distribütörü dijital ekonomi türkiye e-damla.com türkiyenin dijital eğitim platformu dijital takograf fiyatları türkiye türkiye finans dijital bankacılık türkiye finans dijital ge digital türkiye dijital türkiye haritası türkiye dijital harita dijital hastane turkiye türkiye dijital reklam harcamaları 2018 türkiye dijital haber raporu türkiye dijital imza dijital türkiye haritası indir digital türkiye ansiklopedisi indir türkiye için dijital dönüşüm hareketi i-life digital türkiye türkiye dijital kütüphane dijital sim kart türkiye dijital marketing türkiye dijital mikroskop türkiye türkiye dijital medya digital marketing turkiye türkiye dijital yayına ne zaman geçilecek türkiye'nin dijital parası türkiye'nin dijital yol haritası türkiye'nin dijital ekonomiye dönüşümü türkiye'nin dijital havayolu türkiye'nin dijital karnesi türkiye'nin dijital dönüşüm yol haritası türkiye'nin dijital televizyon platformları türkiye dijital oyun sektörü türkiye dijital okuryazarlık yeni türkiye digital ofisi yeni türkiye dijital ofisi ekşi dijital para türkiye dijital pazarlama türkiye türkiye dijital platformlar türkiye dijital parası digital planet turkiye dijital türkiye raporu türkiye dijital radyo türkiye dijital radyo yayını türkiye dijital reklamcılık iab türkiye dijital reklam harcamaları 2017 iab türkiye dijital reklam harcamaları 2018 iab türkiye dijital reklam harcamaları dijital sinema türkiye digital signage turkiye dijital led duvar saati türkiye dijital trend türkiye türkiye dijital tv dijital takograf türkiye carel dijital termostat türkiye dijital bölünme olgusu ve türkiye üzerine bir uygulama dijital dönüşüm ve türkiye dijital oyunlar ve türkiye dijital çağ ve türkiye vestel dijital türkiye türkiye dijital yayın dijital radyo yayını türkiye türkiye'nin sanayi devrimi dijital türkiye yol haritası sayısal dönüşüm nedir analog sayısal dönüşüm sayısal elektronik dönüşümler sayısal mf 3 dönüşümü iletişim ve sayısal dönüşüm nedir geri dönüşüm sayısal veriler sayısal kontrol z dönüşümü z dönüşümü sayısal kontrol

Sayısal Dönüşüm; Dijital Dönüşüm

Copyright © 2022 - akillisebekeler.com | Yeni Nesil Akıllı Teknolojiler -Giriş