Siemens

Navigant Research Nisan 2019 da kısa bir makale ile Hizmet olarak Enerji (Energy as a Service) konusunu hatırlattı ve 2017 üçüncü çeyreğine ait yayınlanmış olan raporuna atıfta bulundu. Konu ilgimi çekti çünkü bazı tanıdık konular anlatıldı. Kısa bir internet aramasından sonra nereden tanıdık geldiğini buldum. Eskiden çalıştığım Siemens A.Ş. de benzer bir konuyu incelemiş ve İngiltere’deki uygulamayı yerinde öğrenmek için o zamanki grubumun Manchester deki ofisine gitmiştim. “Hizmet olarak Enerji” aslında “Enerji Yönetim Sistemlerin” işletme modeli olarak yeninden ele alınmaya başlanmış. Kimi literatürde konu başlığı ESCO (energy service company / enerji hizmet şirketi) olarak gösterilmektedir.

Konu zamanında ilgimi çekmesi, halen de ilgimi çekmesi nedeniyle “Türkiye’ye uygun bir model nasıl olmalıdır” konusunu ele almak isterim.

Hizmet olarak enerji ne anlama geliyor?

Aslında en basit ifadeyle tüketilen enerji ve yan hizmetlerini teknoloji kullanarak tasarruf sağlama sözünü vermektedir. Yan hizmetler arasında işletme ve bakım giderleri, yedek malzemeler, ilişkili hizmetlerin ve ürünlerin daha az kullanımı v.b. olarak görülmektedir.

ABD de konu hizmet yanında enerji sunumu da dahil edilmekte ve enerji perakendeciler bakımından ek bir paydaş devreye sokulmaktadır. Hedef müşteri genelde çok konutlu ve işyeri olan bina, kampüs alan veya sanayi tesisleri olmaktadır. Analiz sonucunda hesaplanan bir enerji tüketim rakamı üzerinden sabit ücretle bir anlaşma yapılmaktadır (kWh başına değil). Daha az tüketim varsa işletici kazanıyor, daha fazla olursa işletici kaybediyor modeli üzerinden hayata geçti. Model içinde yatırıma ortak olmak veya olmadan hizmet vermek gibi çeşitli seçenekler bulunmaktadır.

Türkiye elektrik tüketim dağılımı

EPDK nın 2018 Elektrik Piyasası Gelişim Raporuna göre sanayi tesislerimiz %41,2, ticarethaneler %29,23 ve konutlar ise %23,45 (tarımsal sulama %3,77 ve aydınlatma %2,04) seviyesinde kalmaktadır. Yıllardır anlatılan abonenin %80 i enerjinin %20 sini tüketmektedir, bilgisinin ne kadar doğru olduğu görülebilir. Tüketimin %70 inden fazlası yoğun ve az sayıda tüketici de kalmaktadır. Tasarruf sağlanabilecek en büyük kalem ise %70 den fazla enerji tüketen Sanayi ve Ticarethanelerde olacaktır.

Enerji İşletme Modeli

Elektrik Enerji Mevzuatı ve “Hizmet olarak Enerji” modeli üzerine düşünceler; Söylemeye gerek yok, Türkiye’de geçerli olan mevzuatlar çoğu zaman Avrupa Birliği veya ABD de geçerli olanlara doğal olarak benzememektedir. Kendi alışkanlıklar ve mevzuat seçeneklerine göre EPDK söz konusu yönetmelikleri hayata geçirmektedir. Ör. Enerji Hizmetini verebilmek için Perakende Lisansı veya Toptan Enerji Ticareti yapabilen kurumlar olmalıdır. Yüksek tüketen aboneler doğal olarak serbest tüketici sınıfına dahil olacağından, sadece hizmet sağlayıcı konusu dikkate alınmalıdır.

ABD veya AB de geçerli olan Hizmet olarak Enerji modelinde perakende veya ticaret konularında yetkilendirme veya lisans alınmış olmalıdır. Tahmin edileceği gibi, kendi modelimizi veya var olan ve bize uyan bir model seçilmelidir.

Hizmet olarak Enerji iş modelleri

Halen kullanılmakta olan modeller arasında belli başlı iş modelleri kısaca aşağıda sıraladım:

Tam İşletme Modeli

Yüklenici firma hem enerji yi (elektrik, gaz ve ısı v.b.) sağlamakta, altyapıyı iyileştirmekte, finansman sağlamakta ve personeli de sağlamaktadır. Müşteri sadece kullanır, anlaşma çerçevesinde olan ödemelerini yapar ve anlaşma ile sabitlenen kazanımların keyfini sürer. Bu tip modellere Performans Anlaşmaları da denilir.

Yatırıma ortak olma modeli

Tam işletme modeline benzer, tek fark ya finansman konusunda görülür. Konu ikiye ayrılır, ya finansmanın tamamını müşteri sağlar veya yatırma ortak olur. Elbette söz konusu harcamalar nedeniyle anlaşmalar biraz daha sınırlı ve kontrollü olmalıdır. Ör. yatırımlar veya iyileştirme bedellerini yüklenici istediği gibi keyfi olarak yapamaz, tam tersine izin alarak ve onay alarak etkileştirmelidir. Yarı Yatırım Modeli veya Yarı Performans modeli de denilebilir.

Enerji İşletme Modeli Nasıl Olmalıdır?

Enerji perakende lisansının alınması güç veya zor olan ortamlarda uygulanabilir. Yüklenici çalışma alanında inceleme yapar ve olası sağlanacak tasarruf üzerinden bir anlaşma düzenler. Tasarruf sağlanması halinde anlaşma çerçevesindeki bedeli kazanır, tasarruf sağlanamaması halinde ise para alamaz veya hedeflenen miktarı sağlayamaması halinde para alamaz. Elbette bir baz hesaplanmalı ve anlaşmaya eklenmelidir. Ör. sağlanan tasarruf için bir şablon oluşturulmalıdır. Yıl içinde oluşacak enerji fiyatlarındaki artışlar sabit fiyat garantisi iş modelini olanaksız hale getirmektedir.

Yüklenici tesis içindeki iyileştirmeleri yapar, yatırımı sağlar veya ortak modeli yapabilir, kullanılan cihazları kiralayabilir veya hizmet fiyatının içinde tutabilir. Sağlanan tasarruf üzerinden kazanım ödemesi alır. Müşteri anlaşma süresinin sonunda yapılaşmayı satın alabilme ve güncel teknolojilerle zenginleştirilmiş bir altyapı sahibi olur.

Türkiye Pazar koşullarına uygun model önerisi

Konu tasarruf edilmesi ne yazık ki konuyu biraz çıkmaz hale getirmektedir. Geçmiş yıllarda benzeri modelleri uygulamaya çalışırken başarısızlıklar pek çok kez görüldü. Sorun yaratan nokta tasarruf durumunda nasıl bir ödeme modeli yapılacağı üzerinde sıkıntılara neden olmaktadır.

Uygun bir modelleme için çözülmesi gereken konu başlıkları:

• İş Modelin süresi?
  • Yurtdışında genelde 10 – 15 yıl olarak uygulanır
• Başarı kriteri nedir?
  • Hangi durumda yüklenici ödemeye hak kazanır, hangi durumda başarısız kabul edilir ve ödeme alamaz
• Başarı ödemesi ne şekilde olacak?
  • Ör. ilk yıl %0, ikinci ve üçüncü yıl en az %10, dördüncü yıl %13 ve beşinci sene sonunda ise %15 lik bir tasarruf sağlama garantisi verilir
  • Hedeflerin tutulması halinde, sağlanan kazanımın anlaşma süresi boyunca (5 yıl mı, 10 yıl mı.) kazanımın yarısı Yükleniciye ödenir
• Yatırımlar nasıl paylaşılacak?
  • Yatırımlar için finansmanı kim sağlayacak
  • Banka anlaşmasını kim yapacak, müşteri mi yüklenici mi?
  • Yatırımların yapılabilmesi için yer teslimi nasıl yapılacak v.b.
• Yüklenici kendi personelini mi kullanacak yoksa müşteriden personel devralacak mı?
  • Süre sonunda personel devredilecek mi?
  • Personelin özlük hakları nasıl düzenlenecek v.b.

Görüleceği gibi ciddi bir anlaşma yapılmalı ve her konu kaleme alınmalıdır.

Hedef sahalar nereler olabilir?

Özellikle yüksek tüketim olan sanayi ve ticarethanelerin bulunacağı organize sanayiler, kampüs alanları, çok katlı bina ve işletmeler, okullar, hastaneler v.b. özel sektör uygulamaları hedeflenebilir.

Diğer bir konu başlığı ise devlet kontrolündeki devlet binaları, sokak aydınlatma uygulamaları, iklimlendirmeler (ısıtma ve soğutma), bina aydınlatma sistemleri hatta haberleşme bile eklenebilir.

Saha uygulama örnekleri arasında kısaca sıralayacağım çözümler içinde yer alan çok şubeli ticarethaneler (franchising olsa bile), hizmet binaları v.b. yapıları dikkate alınabilir.

Ulusal Enerji Verimlilik Yol Haritası ile uyum

Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı tarafından 2017 sonunda açıklanan Ulusal Enerji Verimlilik Yol Haritası özellikle Binalarında da dahil olduğu eylemleri tanımlamış durumdadır. Hizmet olarak Enerji özellikle de bu başlıklar için yeni fırsatları da beraberinde getirecektir. Binalarda enerji tasarrufu çalışmaları, belediye hizmetlerinde de enerji verimliliği, enerji verimliliği geliştirilmesi gibi başlıklar doğrudan Hizmet olarak Enerji konusunun içinde yer almaktadır.

Enerji İşletme Modeli – Yüklenici kim olabilir?

Yeni enerji dünyasında yüklenici veya oyuncu profili ciddi değişmekte ve eskiden farklı sektörlerde başarılı olan kimi yatırımcı pastadan dilim almak isteyecektir. Özellikle dağınık yerleşime sahip olan Telekom operatörleri ilk grup olarak göze çarpmaktadır (ör. AT&T, Telefonica v.b.), diğer bir oyuncu ürün sahibi olan ve yarı işletmeye sıcak bakan firmalar (ör. eski firmam Siemens gibi) veya bilgi işlem sektöründen gelen yeni katılımcılar özellikle veri merkezi yöneticileri katılabilir. Elbette bunu dışında yatırıma girmek isteyen finans sektörü, hizmet firmaları veya yeni iş alanı arayan yatırımcı firmalar görülebilir.

Siemens saha uygulamaları

Daha önce çalıştığım ve incelediğim için Siemens in kimi kuruluş için yaptığı aktiviteleri kısaca paylaşmak isterim. Elbette farklı firmalardan benzer uygulamaların farklı müşterilerde veya aynı müşterilerde de görülebilir.

Tüm bilgiler internetten ulaşılabilir ve istekliler global sayfadan ilgili uygulamalar hakkında bilgi alınabilir. Yeniden dile getirmek isterim, eskiden çalıştığım ve bir fiil devreye almaya çalıştığım bir uygulama serisi olduğu için eski şirketimin kazanımlarından kısa özet bilgileri vermek isterim. Pazarda etkin olan diğer büyük veya yerli firmaların benzer aksiyonları yeni yeni başladığını da belirtmeliyim.

Siemens’in hızlı yemek sektörü için geliştirmeler

2010 yılında hızlı yemek sektörü için geliştirilen ürünü EcoView ile restoranlarını uzaktan denetleyen ve enerji tasarrufu sağlayan çözümlerini tanıttı. Genel olarak her yerden ulaşılabilir, hızlı ve kolay uygulama, yapılan yatırımı hızlı geriye kazanımı (24 aydan kısa) v.b. çözümü ile yıllık bazda %6 lık bir getiri sağlamıştır.

Siemens ‘in posta için yaptığı çalışmalar

ABD de 1998 yılında kurulmuş olan bir tesisin enerji verimliliği çalışmalarını gene 2010 lu yıllarda uygulanmış ve yıllık bazda 120.000 USD tasarruf sağlanmış, hükümetten enerji verimlilik planı nedeniyle ek getiri sağlanmış ve m2 başına %50 ye varan kazanımlar sağlanmıştır.

Siemens ‘in Üniversite dönüşümü

Üniversitelerde aynı binalar veya şubeli sistemlerde olduğu gibi, enerji tasarrufu sağlamak amacıyla enerji yönetimini yeni baştan ele almıştır. ABD de yapılan uygulamalarda en az %10, en fazla %30 a varan getiriler sağlanmıştır.

Yeni dünya yeni oyun kuralları

Sürdürebilirlik ve tasarrufun hakim olacağı yeni dünya düzeninde yeni oyun kuralları olacağı söylersem hata olmaz. Hatta bu oyun kurallarını uygulayan yeni paydaşlarında geleceği ve tasarruf yaparken para kazanabilen firmaların olacağı ayrı bir gerçeklik. Esas sorun burada tasarruftan para kazanmak isteyenlerin, müşterileri nasıl ikna edeceği ve başarılı iş anlaşmalarını nasıl hayata geçireceği önemlidir.

Gökhan Yanmaz

İstanbul / Ağustos 2019